“Hayır” Demek Ya Da Diyememek!

Neden hayır diyemeyiz?

Neden bazı durumlarda hayır dememiz gerekir?

Hayır demek bencillik midir?

Birisine herhangi bir durumda “hayır” dememiz gerektiğinde aklımızdan bir sürü düşünce geçer. “Ya şimdi alınırsa, kırılırsa, üzülürse”, “onu sevmediğimi düşünürse”, “bana kızarsa” vb. ve sonunda “aman canım bu seferlik onun istediği gibi yapayım” diyerek kendimizi hayır dememeye ikna etmiş oluruz. Peki bu seferlik dediğimiz durumlar gerçekten bu seferle mi sınırlı kaldı yoksa tekrarlayan bir örüntüye mi dönüştü?

“Hayır” deme kavramını bireysel olarak incelemeden önce toplumsal bir çerçevede ele almak doğru olur. Bizim kültürümüzde insanları kırmamak adına kendinden taviz vermek ve karşıdakini memnun etmeye çalışmak oldukça kabul görmüş bir davranış biçimidir. Hatta çoğu zaman böyle olmayan kişiler “bencil, sadece kendini düşünen” insanlar olarak görülmektedir. Durum böyle olunca “hayır diyememek” neredeyse genlerimize işlemiştir ve bu konuda zorlanıyor olmamız da oldukça normaldir.

Bireysel olarak incelediğimizde ise insanların hayır diyememesinin birçok sebebi olabilir. Genel olarak altta yatan nedenlerde karşımıza şunlar çıkar; 

• Ne istediği konusunda kararsız olmak dolayısıyla karşıdan gelen teklife net bir duruş sergileyememek

• Kendi sınırını belirlemekte ve insanlara karşı bu sınırı koymakta / korumakta zorlanmak

• İnsanları memnun etme ihtiyacının, kendini memnun etme ihtiyacından ağır basması

• İnsanları kırmaktan, incitmekten korkmak 

• Hayır derse, insanlar tarafından sevilmeyeceğinden endişe duymak

• Hayır demenin kötü bir şey olduğuna inanmak ve kendini suçlu hissetmek

• Otorite vb durumlarda  (ebeveyn, patron, bazen eş eğer otorite olarak görülüyorsa) saygıdan dolayı hayır diyememek, kendi düşünceni ve duruşunu belli etmenin saygısızlık olacağını düşünmek

• Hayır dersem ve daha sonra o da benim bir ihtiyacımda bana hayır derse korkusu

• Bazen de karşısındaki insanı kontrol etmek amaçlı her istediğini yapmak ve borçlu hissetmesini sağlamak

Bu motivasyonlardan herhangi birisiyle “hayır” diyemiyor olabilirsiniz ya da tamamen size özgü altta yatan farklı bir sebep olabilir. 

Hayır diyebilmek neden önemlidir? 

Öncelikle bireyin kendi ihtiyaçları ve başkalarının ihtiyaçları arasındaki dengeyi kurması çok önemlidir. Hayır demekteki amaç, sadece kendisini ön planda tutan ve çevresindeki kimseyi önemsemeyen bir insan modeli değildir. Ancak şu da bir gerçektir; insan öncelikle kendi ihtiyaçlarının farkında olmalı ve bunları gidermeye çalışmalıdır, aksi takdirde ihtiyaçları giderilmemiş bir insan olarak zaten çevresindeki insanlara pek bir faydası dokunmayacaktır. 

Uçaklardaki oksijen maskesi anonsunu bilenler vardır, önce kendinize takın daha sonra çocuğunuza takın denir. Neden önce kendimize takarız, çünkü eğer nefes alamazsak çocuğumuza ya da yanımızdaki yardıma ihtiyacı olan kişiye yardım edecek bir durumda olamayız. İşte hayır demenin mekanizması ve motivasyonu da buna benzerdir. İnsan başkalarına da iyi gelebilmek ve yardımcı olabilmek için önce kendisi iyi olmalıdır. Bunun için de kendi sınırlarını bilerek gerekli durumlarda “hayır” diyebilme becerisi çok önemlidir. Özellikle günümüz toplumunda, çevremizdeki herkes için her zaman her şeyi yapabilir durumda olmak çok da olası değildir dolayısıyla kendi ruhsal sağlığımız için kendi sınırlarımızı bilip, bunlara sadık kalmak da kendimize karşı bir görevimizdir. 

Hayır demek kazanılacak bir beceridir, önemli olan neden hayır diyemediğinizi keşfetmektir. Ondan sonra bunun üzerine gidebilir ve hayır demenin aslında o kadar da kötü bir şey olmadığını deneyimleyerek öğrenebilirsiniz. Eğer tüm çabalarınıza rağmen neden hayır diyemediğinizi anlayamıyor ve kendinizi sürekli kendinizden ödün verir bir halde buluyorsanız o zaman bu keşfi yapmak ve hayır demeyi öğrenmek için uzman desteği almanızda fayda vardır.