Hipertansiyon ve Damar Sistemi

Hipertansiyon vücutta oluşturduğu hasarların yaşamı tehdit etmesi nedeniyle önemli bir risk faktörüdür. Maalesef bu hasarların önemli bir kısmı sinsi bir şekilde gelişir. Belirti verdiği aşamada da geç kalınmış olabilir. Bu nedenle yüksek tansiyon, “sessiz katil” olarak ta adlandırılmaktadır. Hipertansiyonun vücutta oluşturduğu hasarların önemli bir kısmını damarların üzerinden yapar. En çok yaptığı değişiklik “damar sertliğine” neden olmasıdır. Şimdi yüksek tansiyonun damarlar üzerinde ki etkilerinden kısaca bahsedelim.

Damar Sertliği

Vücutta kan, damar denilen borular sistemi içerisinde hareket ederek dokulara ulaşır. Damar duvarı genellikle elastik bir yapıdadır. İçinde oluşan basınca göre genişler veya büzülür. Damarın genişleme ve büzülmesini sağlayan birçok etken ve mekanizma vardır. Bu genişleme ve büzülmeye neden olan en önemli faktör, damar içerisindeki basıncın derecesidir. Hasta  uzun süre yüksek tansiyona maruz kalırsa, damar duvarının üzerindeki basınç çok artar, duvarı sertleşir, kalınlaşır. Sonuç olarak elastikiyet kaybı gözlenebilir. İşte yüksek kan basıncı da uzun yıllar boyunca damarların duvarına basınç yaparsa elastikiyet kaybolur ve damarlarda sertleşme gözlenir. Tıpta "aterosklerozis" denilen "damar sertliği" sonucunda ise damar duvarının kayganlığı bozulur, üzerindeki zemin girintili çıkıntılı bir hal alır. Kayganlığı bozulmuş, girinti çıkıntıları artmış damar duvarı üzerinde kan pıhtıları, kolesterol, kalsiyum minerali ve diğer maddeler toplanarak, plaklar oluşmasına neden olabilirler. İşte damar duvarında balmumuna benzeyen bu plaklar önceleri küçüktür, zamanla büyüyerek damarın tıkanmasına nende olurlar. Bu balmumuna benzeyen plakların bir kısmı yumuşaktır ve koptukları takdirde, emboli dediğimiz, hayatı tehdit eden durumlara yol açarlar.

Birazda emboliden bahsedelim. Emboliyi karlı havada dağdan kopan çığa benzetebiliriz. Damar duvarına yapışmış plaktan çıkan küçük bir parça, damar içerisindeki akıma bağlı olarak sürüklenmeye başlar. Sürüklenirken çevresindeki kan elemanları bu parçaya yapışır ve daha da büyümesine neden olurlar. Kopan parçanın büyüklüğü damar çapına ulaşırsa, damarı tıkayarak, o bölgeye kanın ulaşmasına engel olur. Bu durumda da o damarın beslediği bölgeye oksijen ve besin maddeleri gidemez. Hücreler ve dokular, oksijen azlığına karşı çok duyarlıdırlar, kısa bir süre sonra hayati fonksiyonlarını yitirmeye başlarlar. Nekroz dediğimiz, ölü hücre topluluklarına dönüşürler. Biz hekimler damar tıkanması sonucunda oluşan klinik tabloya genel olarak infarktüs deriz. Eğer kalp damarlarında bu durum oluşursa kalp infarktüsü, yani kalp krizine, beyin damarlarında oluşursa beyin infarktüsü veya inme dediğimiz kötü durumlara yol açarlar. Bir insanda kan basıncında ki aşırı oynamalar embolinin oluşmasını kolaylaştırırlar.

Damar Duvarının Yarılması veya Çatlaması

Yüksek tansiyonun oluşturduğu hasarları yapan mekanizmalardan birisi de damar duvarının yarılması sonucunda kanın dışarı çıkmasıdır. Damarların zayıf bir bölgesi yüksek basınç altında kalırsa, damar çatlar ve kan dışarı çıkar. Bunun sonucunda o bölgeye kan gitmez.

Dokular beslenemez. Yukarıda anlattığımız gibi dokuların beslenme bozukluğuna bağlı klinik durumlar ortaya çıkabilir. Ayrıca kanama devam ederse kan birikerek çevredeki dokulara basınç yapar, onları ezerek faaliyette bulunmalarının engellenmesine neden olur. Yarılma daha çok damar duvarının zayıf olduğu en küçük atardamar bölgesinde (arteriol) gözlenir. En sık görüldüğü yer ise beyindir. Bu durum beyin kanamalarına yola açar. Ayrıca göz dibindeki retina tabakasında ve diğer zayıf damarlarda da kanama gözlenebilir. Göz dibinde ki damar çatlaması görme kaybına neden olabilir.

Yüksek tansiyon, büyük damarlardan en çok aort damarında yırtılmaya neden olarak hasar yapabilir. Kalpten çıkıp, tüm vücuda kan dağıtan aort damarının yırtılması, ağır bir tabloya yol açar ve acil müdahale gerekebilir.

Kılcal Damarlardaki Direncin Artması

Yüksek tansiyondaki hasarların önemli bir kısmından, çok ince damarlarda oluşan direnç sorumludur. Vücuttaki ince damarlarda, yani kılcal damarlardaki direncin artması kanın dokulardaki dolaşımını engeller. Ayrıca bu artış yüksek tansiyon oluşmasında da önemli bir faktördür. Doku ve organlardaki hasarların görülmesinden de kılcal damar direncinin artması sorumlu tutulmaktadır. Küçük damarlardaki direncin ölçülmesi çok zordur. Bazı deneysel çalışmalar ile varlığı anlaşılmaktadır.

Demek ki yüksek tansiyon, damarlarda istenilmeyen hasarların oluşmasına yol açarak organları bozmaktadır. Hipertansiyonun tedavisi ile bu hasarların oluşması önlenebilir ve oluşmuş hasarlar geriletebilir.