İç Disiplini Arayan Çocuk

“Çocuk, bir şeyler üreterek kabul görür. Azmini geliştirir ve kendisini ayarlar.” Erik Erikson

“Okulun merdivenlerinden elindeki telefona bakarak çıkan bir anne, kapıdaki görevli öğretmenin kendisini tanımış olması sebebiyle çocuğunun ismini belirtmesine gerek duymadan çocuğunu bekliyordu. Öğretmenle karşılıklı bir şekilde beklerken başını telefonundan bir saniye bile kaldırmıyordu. Çocuk gelip ayakkabılarını giydikten sonra, anne telefon ile göz temasını hiç kesmeden, iyi akşamlar diyerek çocuğuyla birlikte merdivenlerden iniyordu. Bu durumun sadece o güne özel bir şey olmasını umut ediyordum ki sonrasında gördüğüm manzara hiç değişmiyordu.”

Zaman zaman şunu soruyordum kendime: Nerede hata yapıyorum? Çalışmalarımız, etkinliklerimiz, seminerlerimiz hiç mi etkili olmuyor? Özellikle okulöncesi dönemdeki iletişim sürecinin önemi üzerinde çok çalışan biri olarak, bu gibi durumları kendi başarısızlığım olarak görüp kendime yüklüyordum. Ancak bir yandan da çok başarılı değişimler de görebiliyordum. Sonrasında şöyle bir şeyin farkına vardım: İnsanlar, gerçekten inanan ve uygulayanlar ile inanmış gibi yapanlar olarak ayrılıyordu. Uzun zaman önce kendime yaptığım tüm olumsuz yüklemelerden kurtularak değişim heyecanını yeniden yakaladım ve şimdi değişime açık tüm insanlar için çalışmaya devam ediyorum.

Peki, neden böyle bir anımı ifade etme gereği duydum? Çünkü biz toplum olarak çoğunlukla çocuklarımızın fiziksel ihtiyaçlarıyla ilgileniyoruz. Ancak çocuklarımızın bir de duygusal ihtiyaçları var. Daha az farkında olunan bu duygusal ihtiyaçların öneminden bahsetmenin gerekli olduğunu düşünüyorum.

Çocuğunuza gece yatmadan önce kitap okuyun. Çocuğunuz hem kitap dinleyerek çok şey kazanacak hem de işitsel dikkati gelişmiş olacaktır.

Özellikle 0-6 yaş döneminde kendisiyle ilgilenilmeyen çocukların; dinleme, yönerge alma, uygun davranma, karar verme, problem çözme gibi zihinsel süreçleri gelişemeyebilir. Dikkat becerisi de bir zihinsel süreç olup duygusal anlamda ihtiyaçların karşılanmaması durumunda, çocuklarda dikkat eksikliğinin belirtileri görülebilmektedir. Tabi ki dikkat eksikliğini değerlendirebilecek ve bunun tanısını koyabilecek olan çocuk psikiyatristleridir.

Bebekliğinden itibaren çocuklarını her açıdan doyuramayan ebeveynlerin, ilerleyen yıllarda daha fazla sorunla karşılaştığı görülür. Bu sorunlar; iletişim problemleri, davranış bozuklukları, zihinsel süreçlerin zayıflığı ya da öfke kontrolsüzlüğü gibi ortaya çıkabilir. Yetiştirilme şekline bağlı olarak, yeterince dinlenmeyen, ciddiye alınmayan çocuklar akabinde dinlemeyi öğrenememiş olur. Dolayısıyla okul yaşantısında da öğretmenlerini dinlemekte zorluk yaşayabilirler.(Tıbbi bir sebep olmaması önemli bir detaydır) Ve bu durum çocuğun tüm eğitim hayatını etkilemeye başlar. Bu nokta da ilk olarak bir çocuk psikiyatrisine başvurulması ve çocuğun ne seviyede dikkat problemi yaşadığının değerlendirilmesi gerekir. Ardından iyileşmenin daha kalıcı hale gelebilmesi için özellikle çocukla ve ailesiyle davranışsal ve duygusal anlamda var olan sıkıntılar çalışılır.

Almanya’da dikkat eksikliği görülme sıklığı %3,8 iken Türkiye’de %20 civarındadır. Aradaki farkın nedeni sorgulandığında, özellikle 0-6 yaş dönemindeki aile içi eğitimin önemli bir faktör olduğu ortaya çıkıyor.

Okul yaşantısında dikkat problemleri yaşadığımız çocukların uzman görüşmelerinin ardından, aile ilişkilerinin incelenmesi gereklidir. Anne ve babanın çocuğuyla nasıl ve ne kadar vakit geçirdiği ve bu vaktin içeriği bizim için başlama noktasıdır. Çokça duyduğum ifade: Sanki bizim ailemiz bizimle oynuyordu, çocuk bu oyuncaklarıyla oynasın… Ancak karşılaştırılan dönemin imkânlarıyla şimdiki çocukların imkânları arasında uçurumdan öte fark vardır.

Günümüzde o kadar uyarıcı var ki içinde çocuk ne yapacağını şaşırıyor. Önce oyuncaklarını gelip salonun ortasına boşaltıyor, aynı zamanda izlemediği halde istediği program televizyondan arka fon görevi görüyor. Bir süre geçiyor ve gidip odasında resim yapmaya karar veriyor ki bu sulu boya, pastel boya, parmak boyası… gibi hangisini kullansam acaba diye seçeneklerinin zengin olduğu bir dünyadan bahsediyoruz. O sırada siz yemeğe çağırıyorsunuz, yemeğe başladıktan beş dakika sonra ben oyuncaklarımla oynayacağım diyerek salona gidiyor ve ardından yemek masası kaldırıldığında ben acıktım diyerek karşınıza çıkıyor. Burada anlattığım süreç, karşılaştığım yüzlerce ailenin klasik bir akşamıdır.

Peki dikkat ile ne alakası var diyeceksiniz? Dikkat dediğimizde ilk olarak ne diyoruz? Odaklanamıyor, çok çabuk dağılıyor, sesleniyorum ama beni duymuyor… Peki, beş- on dakikada bir etkinlik değiştiren, sıkıldım yapmayacağım işte diyen bir çocuğun, bir boyama sayfasını dahi tamamlayamayacağını düşünürsek, bir de ödevlerini düşünelim. İç disiplin dediğimiz, çocuğun kendi davranışlarının sorumluluğunda olma ve kendini kontrol etme becerisi aile içerisinde öğreneceği bir beceridir. Babasıyla legolarla oynayan bir çocuk, çizgi film izlemek istediğinde, babasının oyuncakları topladıktan sonra bunu yapabileceğine örnek olması ve uygulamasıdır bu beceriyi kazandıracak. Ya da uyku öncesinde hikâye okurken, hadi bir tane daha, bir tane daha diyen bir çocuğa, en başından sadece bir tane okunacağının anlaşmasını yapıyor olmak.

Çok fazla televizyon programları, özellikle şiddet içeren programları izleyen çocuklarda ileri yaşlarda dikkat eksikliği ortaya çıkmaktadır…Anatolian Journal of Psychiatry

Klasik ve farkında olunmayan bir süreçtir bu. Ancak davranışlarımız ve çocuğun bu davranış uygulamaları sonucundan edindiği iç disiplin, onun hayatı boyunca bir şeyleri başarabilmesinin temeli olacaktır. Ve bu temel, çocuk doğduğu andan itibaren yetiştiği aile içerisinde oluşmaya başlar. Okul hayatına girişi ile birlikte bu temele kat atma zamanı gelir. Önemli olan oluşturduğunuz temelin ne kadar sağlam olduğudur.

Yeter ki isteyelim, hiçbir şey için geç değil:

• Çocuğunuzun, çalıştıkça dikkat problemini aşacağına öncelikle siz inanın.

• Çocuğunuzun dikkat problemi, “dikkatini ver…” gibi telkinlerle geçmez. Dikkatini toplaması için çalışmalar yapmak gereklidir.

• Çocuğunuz başarılı olana kadar başarısı ile ilgili beklentilerinizi düşük tutmaya çalışın. Özellikle okul notları ve denemeler hakkında karşılaştırmalardan kaçınmalı.

• Marifet, iltifata tabidir! Diyerek gördüğünüz olumlu durumları pekiştirmeniz sürece büyük bir katkı sağlar.

• Bir insana kırk gün deli dersen deli olur sözüne atıfta bulunursak “senden hiçbir şey olmaz” düşüncesiyle hareket edersek çocuğun özgüveni yerle bir olur ve tekrar ayağa kalması çok güçtür.

• Günlük tutmak bilhassa dikkat dağınıklığı olan çocuklarda gününün detaylarını gözden geçireceği için hem dikkati hem de hafızası için güçlü bir uygulamadır.

• Neye ilgisi varsa o konuda desteklemeye çalışın. Arabalar, spor, teknolojik bilgiler…

• Çocuğunuzla aranızdaki ilişkinizin sağlıklı olması hem dikkat çalışmalarınızın hem de ödevlerin daha kolay uygulanabilmesini mümkün kılar.