İntrauterin Büyüme Kısıtlılığı
Yazar Umut Dilek • Kadın Hastalıkları Ve Doğum Uzmanı • 28 Haziran 2021 • Yorumlar:
İntrauterin (rahim içi) büyüme kısıtlılığı (IUBK), anne rahmindeki bebeğin, gebelik haftasına göre olması gerekenden küçük olmasıdır. Türkçede intrauterin gelişme geriliği (IUGG), ingilizcede ise intrauterine growth retardation (IUGR) olarak adlandırılır. Gerilik sözcüğü hastalarda bebeğin zihinsel fonksiyonlarında da ortaya çıkacak bir gerilikle ilgili çağrışımlar yaptığından kısıtlılı gibi kelimelerle ifade etmek belki de daha doğru olacaktır. Genel IUBK, gebelik haftasına göre anne karnındaki bebeğin beklenenden daha küçük olması olarak tanımlansa da , anne karnındaki bebeğin kilosunu belirleyen diğer faktörler de (anne ve babanın fiziksel özellikleri) mevcuttur. Dolayısıyla IUBK için daha iyi bir tanım, aslında anne karnındaki bebeğin (fetusun) kendi büyüme potansiyeline ulaşamamış olmasıdır.
Nedenler
Bebek (fetus) ile ilgili nedenler:
1. Gebeliğin erken dönemlerinde (özellikle 20. gebelik haftasından önce) anneden bebeğe geçen enfeksiyonlar (CMV, rubella, suçiçeği, parvovirus enfeksiyonları).
2. Bebekteki kromozom bozuklukları (en sık trizomi 18 olmak üzere, trizomi 13, trizomi 21) ve konjenital anomaliler.
3. İkiz gebelik ve diğer çoğul gebelikler.
Anne ile ilgili nedenler:
1. Düşük sosyoekonomik düzey.
2.Kötü beslenme: Hamile annenin şiddetli beslenme eksikliğinin (malnutrisyon), anne karnındaki bebekte gelişme geriliğine yol açtığı bilinmektedir. Annenin bazı barsak hastalıklarında da (Chron, ülseratif kolit), gebe annenin beslenme bozukluğuna bağlı olarak rahim içi gelişme geriliği görülmüştür.
3. Gebelikte hamile annenin normalden az kilo alması.
4. Gebelikte annenin kronik hastalıkları: İntrauterin gelişme geriliklerinin %25-30’undan sorumludur. Erken başlayan şiddetli gebelik zehirlenmesi (preeklampsi) , kronik böbrek ve karaciğer hastalıkları, prak hücreli anemi, doğumsal ya da edinilmiş pıhtılaşma bozuklukları (Trombofililer): Edinilmiş bir pıhtılaşma bozukluğu olan antifosfolipid sendromunun hamilelikte rahim içi gelişme geriliği, düşük (abortus), geç gebelik kayıpları ve damar içi pıhtılaşmalara (tromboembolik olay) yol açabilir.
5. Yüksek yerde yaşama, hamile annenin oksiyen azlığına neden olan (hipoksik) hastalıkları.
6. Gebelikte ilaç kullanımı (teratojenler): Epilepsi ilaçları (Antikonvülzanlar: fenitoin, trimetadon), narkotik analjezikler ve benzeri ilaçlar.
7. Gebelikte madde kullanımı: Alkol, kokain kullanımı. Sigara kullanımı da anne karnında gelişme geriliğine neden olmaktadır.
8. Annenin bazı rahim şekil bozuklukları ve rahim dışı gebelik.
Bebeğin eşi (plasenta) ile ilgili nedenler:
1. Bebeğin eşinin kısmen ayrılması, bebeğin eşinin bir kısmında kanlanma yetersizliğine bağlı doku ölüm (Enfarkt).
2. Tümörler (koryoanjiyoma)
3. Bebeğin eşinin küçük olması
4. Kordun (göbek bağının) bebeğin eşine anormal bir yerden bağlı olması.
IUBK nedeni ne olursa olsun 32 haftadan önce erken başlayanlar ve 32. Gebelik haftasından sonra ortaya çıkanlar olarak iki gruba ayrılır.
Rahim içi büyüme kısıtlılığı nasıl saptanır?
Gebelik sırasında; gebelik yaşının erken belirlenmesi, annenin kilo alımına dikkat edilmesi ve rahim büyümesinin (fundus – pubis mesafesi) dikkatli ölçülmesi risk faktörü taşımayan hamile kadınlarda rastlanan IUBK vakalarının çoğunun tespit edilmesini sağlar.Gerçek IUBK’ nın tanısını koymak her zaman kolay değildir. IUBK tanısını koyabilmek için öncelikle gebelik haftasının çok iyi bilinmesi gerekir.
Bazen anne karnındaki bebeğin rutin ultrason ölçümlerinde ya da gebede fundus-pubis mesafesi ölçümlerinde ölçülerin geri olduğunun saptanması, bazen de hamile annenin karnının büyümediğini fark etmesiyle rahim içi gelişme geriliğinden şüphelenilir. Bu durumda tanıyı doğrulamak için ultrason incelemesi yapılır.
Rutin ultrason incelemesinde bebekte baş çevresi (HC), biparyetal çap (BPD), karın çevresi (AC) ve femur boyu (FL) olmak üzere dört ayrı ölçüm yapılır. Bu 4 ölçümün sonucuna göre ultrason cihazı, içinde önceden yüklenmiş değerlerle ölçümde elde edilen değerleri karşılaştırarak her bir ölçüm için ayrı bir gebelik haftası belirler. Belirlenen bu gebelik haftaları anne adayının son adet tarihine göre yada daha önceki ultrasonlara göre iki hafta yada daha geri çıkarsa rahim içi büyüme kısıtlılığı ön tanısı koyulur.
Rahim içi büyüme kısıtlılığı ve doğum kararı
İntrauterin büyüme kısıtlılığı olan bebeklerde hem ölüm, hem de doğum sırasında hipoksi ve metabolik asidoz riski mevcuttur. Bu nedenle anne karnındaki bebeğin büyümesinin ve iyilik halinin çok yakından takip edilmesi gereklidir. Uygun doğum zamanının belirlenmesinde gestasyonel yaş (gebelik haftası) ve bebeğin durumu çok önemlidir. Miadda veya miada yakın olan bebeklerde doğum kararı rahatlıkla verilmelidir. Asıl sorun hamilelik haftası çok küçük olan bebeklerdir. Bu bebekler için biyofizik profil testi (BPP), amnion sıvı miktarı, NST ve fetal damarların Doppler ultrasonografisi gibi çeşitli takip yöntemleri kullanılır. Büyümede yavaşlama izlendikten sonra takiplerde hem fetal ağırlığın hem de fetus ve plasenta-fetus arasında kan akımlarının takip edilmesi gereklidir.
Rahim içi büyüme kısıtlılığında ne yapalım?
Termden (doğum zamanından) uzak dönemdeki büyüme kısıtlılığının özel bir tedavisi yoktur. Gebe anneye beslenme desteği, plazma volüm genişleticileri, düşük doz aspirin, hamile anneye oksijen tedavisi gibi çeşitli yaklaşımlar denenmiş ancak hiçbirinin yararı gösterilememiştir. Büyüme kısıtlılığı takibinde asıl hedef, rahim içi gelişme geriliği olan bebeklerde doğumun iyi zamanlanmasıdır. Erken doğumun getireceği risklerle, bebeğin artık yeterince beslenemediği anne karnında kalmasının getireceği riskler tartılarak, doğum için en uygun zamanın seçilmesi rahim içi büyüme kısıtlılığı takibindeki en önemli noktadır. İdeal doğum zamanlaması ciddi tecrübe gerektirmekte olup perinatolojinin alanına girmektedir. Ayrıca prematüriteye (miyadından önce doğmuş bebek) bağlı akciğer ve merkezi sinir sistemi sakatlıklarını azaltmak için doğumdan hemen önce steroid kullanımı da önerilmektedir.
Rahim içi büyüme kısıtlılığı olan bebekte ne gibi sorunlar ortaya çıkabilir?
Rahim içi büyüme kısıtlılığı olan erken doğan yenidoğanlarda prematüriteye bağlı sorunlar daha yüksektir. Bu risk bebeğin doğum haftası küçüldükçe daha da artar. Özellikle en kötü sonuçlar anne karnında kan akımı bozukluğu belirgin olan bebeklerde, bildirilmiştir. Eğer doğum zamanlaması doğru yapılır ve yenidoğan bakımı tecrübeli bir ekip tarafından yürütülürse, rahim içi büyüme kısıtlılığı olan bebeklerin uzun dönem sağlık sonuçları büyüme kısıtlılığı olmayan bebeklerden farklı değildir.
İntrauterin gelişme geriliğinde bebekler uzun süreli yetersiz beslenme ve oksiyen azlığı ile karşı karşıyadır. Bu durum anne karnında ya da doğum sırasında hipoksi (oksijensizlik), yenidoğanda iskemik beyin hasarı, mekonyum aspirasyonu, polisitemi, hipoglisemi (kan şekeri düzeylerinde düşme) ve diğer metabolik anormalliklere yol açabilir. Bu nedenle, anne karnındaki bebekte uzamış ve ilerleyen oksiyen azlığı ve beslenme yetersizliğinden kaçınılacak şekilde, doğumun optimum zamanlanmasının yapılabilmesi çok önemlidir.