İstenmeyen Gebelikleri Önlemek İçin Doğum Kontrol Yöntemleri

Doğum kontrolü çiftin istediği zaman ve istediği sayıda çocuk sahibi olmasıdır. Doğum kontrol yöntemleri gebeliklerin planlı gerçekleştirilmesi ve gebeliğin medikal risklerinden korunmak için kullanılır. Kontrolsüz art arda doğumlar, çok sayıda çocuk sahibi olmak, istenmeyen gebeliklerin kürtajla sonlandırılması annenin sağlığına zarar verir. Psikolojisini olumsuz etkiler. Kadın sağlıği için doğumlar arasında minimum 2 yıl sürenin olması önerilir.

Doğum kontrol yöntemini nasıl seçmeli ? İdeal korunma yöntemi nasıl olmalı?

Çeşitli korunma yöntemleri mevcuttur. Korunma yöntemi seçerken eşler beraber doktora başvurmalı. Doktor çiftin sağlık durumları, yaşam tarzı, aile ve tibbi öykülerini değerlendirerek onlara uygun doğum kontrol yöntemlerini önerir. Eşlerin ikisinin de benimsediği bir yöntem seçilir.

İdeal korunma yönteminin

• Etkinliği yüksek olmalı

• Kolay uygulanabilmeli

• Daha az kullanıcı dikkati gerektirmeli

• Bırakıldığında doğurganlık hemen ya da kısa sürede geriye dönmeli

Doğum kontrol yöntemlerine

• Doğal yöntemler

• Hormonal yöntemler

• Rahim içi araçlar

• Mekanik (baryer) yöntemler

• Erkek ve kadın sterilizasyonu dahildir.

Doğal yöntemler toplumda çok yaygın kullanılmakta, fakat tarafımızdan önerilmemektedir. Buraya “geri çekme” yöntemi, emzirme ve takvim yöntemleri dahildir. Bu yöntemlerin güvenilirliği düşük olduğu için önerilmez. “Geri çekme” yönteminde ejakülyasyon öncesi bir miktar semen kontrolsuz olarak vajinaya geçebilir.

Aktif emzirmenin bir miktar kontraseptif etkisi mevcuttur. Emziren kadınlarda süt hormonu olarak bilinen prolaktin düzeyi yüksek olur. Bu hormon da yumurtlamayı baskılayarak, gebelikten korur. Ancak kadınların %20’sinde doğum sonrası 3. ayda ovulasyon (yumurtlama) başlar ve genelde ovulyasyon mensten önce gercekleşir. Bu durumda da emziren kadın adet görmeden beklenmedik şekilde gebe kalabilir.

Takvim yöntemi kadının 28 günlük adet (siklusunun) döneminin gebe kalınabilecek günlerinin belirlenmesine dayalı yöntemdir. Ancak ovulyasyon zamanının önceden kesin tahmini her zaman mümkün değildir ve bu yöntemin de başarısızlık oranı yüksekdir, önerilmez.

Hormonlu yöntemler

• Hormonlu haplar( oral kontraseptifler)

• Hormon implantları

• Hormonlu vajinal halkalar

• Hormon enjeksiyonları

Oral kontraseptifler (doğum kontrol hapları)

Buraya kombine oral kontraseptifler (KOK) ve sadece progestin içeren “mini pili” dediğimiz haplar dahildir. Kombine oral kontraseptifler östrojen ve progesteron hormonlarını içerir, mini pililer ise yalnızca progesteron hormonu içerir. Östrojen ve progesteron iki ana kadınlık hormonudur. Kombine doğum kontrol haplarının etki mekanizması ovulyasyonu önlemek, rahim ağzındakı mukusu koyulaştırarak sperm geçişini engellemek ve rahim iç tabakasını gebelik için elverişsiz hale getirmek, döllenmiş yumurtanın rahime tutunmasını engellemektir. Çoğunlukla 21 ya da 28 tablet şeklinde olur. 21 tablet olanlarda genelde tüm haplarda aynı miktar hormon kombinasyonu olur. Adetin ilk günü ilaca başlanmalı ve aynı saatlerde alınmalı. Kutu bittikten sonra 2-3 gün içinde adet kanaması görülür. İlacın yeni kutusuna 7 gün hapsız dönemden sonra başlanmalı. 28 tablet olan doğum kontrol hapları kullanım kolaylığı amacıyla yapılmıştır, son haplar hormonsuzdur. Bu durumda hasta ilacı kesmeden devam eder, yeni kutuya geçer. Eğer hasta bir gün doğum kontrol hapını almayı unutursa, unuttuğu tableti hatırladığı anda hemen almasını, o günün hapını saatinde almasını öneriyoruz, bu durum koruyuculuğu azaltmaz. Ancak iki gün üst üste ilacın alınması unutulursa yine unuttuğu hapların hatırladığı anda alınması, sıradakı hapın saatinde alınması üstelik 1 hafta ek yöntemle korunması önerilir.

Doğum kontrol hapı kullanmanın korunma dışında etkileri nelerdir?

Korunma dışında

• Adeti düzenler. Özellikle polikistik over sendromlu hastalarda faydalıdır aynı zamanda psikolojik rahatlama da sağlar.

• Adet kanamasını azaltarak demir eksikliğine bağlı anemi riskini düşürür.

• Adet ağrısını azaltır.

• Pelvik inflamatuvar hastalık riskini azaltır

• Yumurtalık kistlerinin oluşumunu, iyi huylu meme hastalıklarını azaltır.

• Kemik yoğunluğunu artırır.

• Yumurtalık, rahim ve kolon kanseri riskini azaltır.

• Bazı çalışmalarda rahim ağzı ve meme kanser riskinde artış bildirilmiştir. Ancak bu bulgular kanıtlanamadığı için bu konuda yapılan çalışmalar devam etmektedir.

Hangi durumlarda kombine doğum kontrol hapları kullanılmamalıdır?

• Damar hastalıkları ve pıhtılaşma problemi

• Kalp hastalıkları ve hipertansiyon

• Aktif karaciğer hastalığı ve karaciğer tümörü

• Meme kanseri

• Migren

• Doğum sonrası ilk 6 hafta

• Emziren anneler (sütün kalite ve miktarını etkiler)

• 35 yaşüstü sigara içenler

• Diabet

• Epilepsi

• Böbrek yetmezliği olanlar.

Mini pililer emziren kadınlarda ilk tercihlerimizdendir. Sadece progesteron icerir. Sütün kalitesini ve miktarını olumsuz etkilemez. Sadece ilacın saatinde alınması konusunda daha hassas davranmak lazım. Mini pililer yumurtlamayı engellemez, rahim ağzı salgısına ve rahim iç tabakasına etki eder. Yan etkileri olarak düzensiz kanamalar görülebilir.

Hormon enjeksiyonları

Progesteron içeren hormonlu aylık ve ya 3 aylık iğneler diger korunma yöntemlerindendir. Dezavantajları düzensiz kanama, kemik yoğunluğunda azalma ve en esası doğurganlığın geç dönmesidir.

Hormon implantları progesteron hormonu içerir ve cilt altına yerleştirilen yumuşak kapsullerdir. Hormonu yıllara yayarak salır.

Transvajinal halkalar vajen içine yerleştirilir. Bu halkalar günlük belirli dozda hormon salgılayarak ovulasyonu engeller.

Rahim içi araçlar (spiraller)

Hormonlu ve hormonsuz rahim içi araçlar var. Hormonlu olan genelde tedavi amaçlı takılır. Kontraseptiv etkisi de mevcut. Hormonsuz RİA'lar rahim içinde steril inflamasyon (mikropsuz enfeksiyon) yaparak embriyonun rahime tutunmasını engeller. Mens kanaması sırasında takılır. Bunun nedeni gebelik olmadığından emin olmak ve adet sırasında rahim ağzının işlem için uygun olmasıdır. Spiral takılırken hastanın anestezi almasına gerek yoktur.

Spiral kullanımının yönleri:

• Kullanıcı için fazla dikkat gerektirmez.

• RİA çıkarıldıktan hemen sonra doğurganlık geriye döner.

• Uzun süre etki gösterir.

Dezavantajları ağrılı adetler, kasıklarda agrı, adet kanamasında artma, adet zamanı spiralin düşme ihtimalidir (ilk ayda ).

Baryer yöntemler

Kondomlar ve diyaframdır (kadın kondomu, ilişkiden önce rahim agzına yerleştirilir). Baryer yöntemler cinsel yolla bulaşan hastalıkları önler.

Steriliziasyon, erkekte sperm kanallarının kadında tüplerin bağlanmasıdır. Geri dönüşümsüz değildir. Geri dönüş ameliyatları başarısız olan vakalarda çiftler mikroenjeksiyon ve tüp bebek tedavisi ile çocuk sahibi olabilirler.

Acil kontrasepsiyon.Korunmasız cinsel ilişki sonrası kontrasepsiyon yöntemleri

Korunmasız cinsel ilişki sonrası ilk 72 saat içinde yüksek doz kombine doğum kontrol hapları ve ya yüksek doz progestin içeren hapların alınmasıyla gebeliğin gerçekleşmesi önlenir. Korunmasız ilişki sonrası hasta doktora 5 - 6. günü gelirse RİA takılması önerilebilir.