İyot 3

Tiroid bezini bir fabrika gibi düşünelim. Bu fabrikanın ham maddesinin iyot, ürünlerinin ise T3 ve T4 hormonu olduğunu düşünelim. Bu ürünlerin alıcısı ise beyinden, tırnağa tüm vücuttur. Fabrikaya az iyot geldiğinde, yani iyot eksikliği durumunda ne gibi zararlar vereceğinden önceki yazılarımızda bahsetmiştim. Peki fabrikaya aşırı iyot geldiğinde, yani iyot fazlalığı durumunda neler olur, zararlı mıdır? Aşırı iyot alınca tiroid bezinizde ne gibi etkilere yol açar? Bu soruların cevaplarına değineceğim.

Birincisi, fazla iyot öncelikle tiroid hormon yapımını durdurabilir. Fazla iyotla karşılaşan tiroid bezi, kendini korumak için kapılarını kapatarak iyot alımını ve hormon yapımını geçici bir süre durdurur. Yani kısa süreli bir tiroid tembelliğine neden olur. Sonra kendini toparlayabilirse ve fazla iyota adapta olabilirse, ki genelde olur ve bu süre yaklaşık 10-14 gündür. Bu süre içinde normale döner. Hatta fazla iyotun bu etkisinden dolayı, bazen zehirli guatrın ameliyat öncesi kısa süreli tedavisinde, yüksek doz iyot içeren lügol solüsyonu kullanabiliriz. Yani hiperi, hipoya çevirebilir. Dolayısı ile normali, hipoya çevireceğini tahmin edebilirsiniz. İkincisi, bazen de tiroid bezi kendini fazla iyota adapte edemez. İşte o zaman kapılarını hiç açmaz ve kalıcı olarak tiroid tembelliği gelişebilir. Peki bu kimlerde olur? Özellikle ilaca gerek olmayan veya bilmediğiniz bir Hashimoto hastalığınız varsa veya kalıtsal tiroid hormon bozukluğuna yatkınlığınız varsa, fazla iyot kalıcı tiroid tembelliği sebebi olabilir. Yani özetle fazla iyot, geçici veya kalıcı tiroid tembelliği yapabilir.

Üçüncüsü, bazen de en baştan itibaren tiroid bezi kendini fazla iyota karşı korumaya alamayabilir. Yani kapılarını kapatamaz ve gelen fazla iyodu olduğu gibi içeri alır. İyodu aldıkça da hormon yapar, kendini durduramaz, iyot aldığı oranda aşırı hormon yapar ve hipertiroidi dediğimiz zehirli guatr durumuna neden olur. Bu durum ise, özellikle nodüllü guatrı olan kişilerde ve gizli Graves hastalığı olan kişilerde ortaya çıkabilir. Hormonları tamamen normal olan, yani sağlıklı olan bir Graves hastası, fazla iyodu alınca hastalığı tetiklenir ve hipertiroidi ortaya çıkabilir. Belki de ömür boyu uyuyacak olan bir Graves hastalığını tetiklemiş olabiliriz. İşte bu nedenlerle iyodun azı da fazlası zarardır.

Peki vücuda fazla iyot nasıl girer? Lügol solüsyonu gibi takviyelerle, bazı iyot içeren ilaçlarla (örneğin, bazı kalp ilaçları), hatta tomografi veya anjiyo gibi tetkikleri çekerken damardan verilen bazı ilaçlarla fazla miktarda iyot alabiliriz. Bazen bu ilaçları kullanmanız kaçınılmaz olabilir. Çünkü bu ilaç, hayati bir hastalığı tedavi edecektir. Ya da çekilecek tomografi veya anjiyo ile önemli bir tanı konulacak ve hayatınız kurtulacaktır. Bu testleri yaptırmadığınız durumda, sizin için daha olumsuz sonuçlara yol açabilir. Bu gibi kaçınılmaz olan durumlarda, eğer bu ilaçla tiroid sorunu yaşanırsa, o zaman kardiyoloğunuz tarafından kesilip alternatifi verilebilir. Ya da bu ilaç kalbiniz için çok önemli ise, vazgeçilemez bir ilaç ise, bu ilaca devam etmek zorunda kalınabilir. Bu durumda bir taraftan kardiyoloğunuz kalbinizi tedavi ederken, diğer taraftan endokrinoloğunuz tiroidinizi tedavi eder. Bu bir zorunluluktur. Ancak iyot takviyesi olsun diye fazla iyot almak kaçınılmaz değildir. Bu tür takviyelerin masum olmadığını bilmek ve endokrinoloğunuza danışmakta fayda vardır.

Gebelik ve emzirme dönemi dışında, normal bir erişkinin ideal günlük iyot ihtiyacı 150-300 mcg arasıdır. Günlük 300 mcg’dan fazlası normalden fazla, 500 mcg’dan fazlası aşırı olarak kabul edilir. Normal sağlıklı bir beslenme ve makul miktarda iyotlu tuz kullanımı ihtiyacımızı karşılamak için yeterli iyot alımını sağlayacaktır. İdrarda iyot ölçümü ile günlük iyot alımını tahmin etmek mümkün olsa da yalnızca son 2-3 günlük beslenme ile iyot alımını göstereceği için, genel iyot alımınız hakkında yanıltıcı olabilir. İdrarda bakılan iyot miktarı 100-200 mcg/L arası ideal iyot alımını, 200-300 mcg/L arası ise fazla iyot alımını, 300 mcg/L’dan fazla ise aşırı iyot alımını gösterirken; 50-100 mcg/L arası hafif iyot eksikliğini, 20-50 mcg/L arası orta iyot eksikliğini, 20 mcg/L altı ise ağır iyot eksikliğini göstermektedir.

Öte yandan besinlerle aşırı iyot almak, ülkemiz şartlarında çok olası değildir. İyot fazlalığı genelde bazı batı ülkelerinde ve Japonya gibi deniz ürünü çok tüketen okyanusa komşu ülkelerde görülebilmektedir. Ancak ülkemiz şartlarında deniz ürünlerini çok tüketiyorsanız gelişebilir. Özellikle deniz bitkileri iyot açısından çok zengin olup, zehirli guatrı (hipertiroidisi) olan hastalarımız bunları tüketmemelidir. Deniz börülcesi, deniz bitkileri, yosunlar (sushi yapımında kullanılabilir) bunlar arasında sayılabilir. Bazı bitkiler, bazı mezelerde bulanabilir. Graves hastalarımız başta olmak üzere hipertiroidisi olan tüm hastalarımız bu tür besinleri hekimlerine sorarak tüketmelidirler.