Kabızlık

Kabızlığın farklı tarifleri vardır, tuvalet yaparken zorlanma ve ıkınma ihtiyacı olması, gaitanın çok sert olması, iki üç günde bir tuvalete çıkmak şeklinde tanımlayabiliriz.

Fonksiyonel tıp yaklaşımı açısından normal sağlıklı bir insanın her gün tuvalete çıkması gerekir, çünkü dışkılama vücuttaki toksinleri ve bazı hormonların vücuttan atılmasını sağlar , gaita kalın barsakta bekledikçe gaita içindeki toksinler ve atık maddeler tekrar geri emilip kana geçer. Bu durumda vücudun toksin yükü artar.

Kabızlık belirtileri

• Haftada 3 seferden az dışkılamak ( Sağlıklı bir yaşam için her gün 1 kez dışkılamanın normal olduğunu vurgulamak isterim)

• Sert ve parça parça dışkılamak

• Aşırı ıkınmak zorunda kalmak

• Dışkılama sırasında barsağın tam boşalmasını engelleyen bir şeyin olduğu hissine kapılmak, düşünmek

• Barsağın tam boşalmadığını düşünmek

• Dışkılama sırasında karına elle bastırma veya parmakla dışkılamaya yardımcı olma gibi durumların olması

• Yukarıdaki belirtilerden 2 veya daha fazlasının en az 3 aydır olması durumuna kronik kabızlık diyoruz

 

Ne zaman doktora gitmeliyiz

Tuvalet alışkanlığınızda nedenini açıklayamadığınız kalıcı bir değişiklik olduğunda doktora gitmeniz gerekir

 

Kabızlık nedenleri

Sindirilmiş gıdalar sindirim sisteminde, özellikle kalın barsaklarda yavaş ilerlediğinde,

barsakların tam boşaltılamadığı durumlarda  barsak içindeki gaitadaki kurur ve sertleşir, bu durumda  kabızlık olur.

 

Kronik kabızlık nedenlerini ayrıntılı olarak belirtmek istersek:

 

Kalın barsakları tıkayan patolojiler

• Anüs kenarında “anal fissür “dediğimiz küçük bir yırtığın olması ağrıdan dolayı anüste gevşeme zorluğuna, spazma neden olur

• Kalın barsak kanserleri

• Barsağı daraltan iyi huylu , kanser olmayan nedenler

• Kalın barsaklara bası yapan karın içindeki diğer kanserler

• “Rektosel” dediğimiz vajen arka duvarının zayıflığından kaynaklanan hastalığın olması

 

Kalın barsakların kasılmasın sağlayan sinirlerle ilgili nörolojik sorunlardan kaynaklanan nedenler

• Barsak kasılmalarını sağlayan sinirlerle ilgili “otonom nöropati”

• Multiple sclerosis

• Parkinson hastalığı

• Omurga yaralanmalarına bağlı sinir yaralanmaları

• Felç 

 

Dışkılamada yardımcı olan pelvik taban kaslarına ait problemler

• Dışkılama sırasında anüsü çevreleyen kasların gevşeyememesi , biz bu soruna “anismus” diyoruz

• Dışkılama sırasında pelvik tabanı oluşturan bazı kasların kasılması, bazılarının da gevşemesi gerekir, bu koordinasyon sağlanamaması (dyssynergic defecation)

• Diğer bir neden pelvik taban kaslarının zayıf olmasıdır

 

Vücuttaki hormon balansının bozulmasına ve bazı elementlerin artmış ya da azalmış olmasına bağlı kabızlık nedenleri

• Şeker hastalığı

• Hamilelik

• Tiroid bezinin az çalışması ( hipothyroidism)

• Paratiroid bezinin fazla çalışması (hyperparathyroidism) 

• Kan tetkiklerinde artmış kalsiyum, düşük magnesium değerleri.

 

Soliter rektal ülser, bu hastalıkta kabızlık yoktur fakat rektum içindeki ülser sürekli tuvaleti varmış hissi uyandırdığı için, hasta sık sık tuvalete gider ve ıkınır ama gaita gelmez, hasta da kabız olduğunu, gaita çıkaramadığını söyler. Aslında barsak boştur fakat mevcut ülser hastayı yanıltır. Bu hastalarda barsak sarkmaları ve hemoroid sık görünür.

 

Kronik kabızlığa yatkınlık oluşturan risk faktörleri

• Yaşlılık 

• Kadınlarda kabızlık daha çok görülür

• Susuz kalmak

• Süt ve süt ürünleri, badem vs.. gıdalar

• Lifli gıdalardan fakir bir diyet alışkanlığı olması

• Fiziksel aktiviteden uzak, sedanter yaşam

• Bazı ilaçları kullanmak ( sakinleştiriciler, opioid grubu arı kesiciler, antidepresan ilaçlar tansiyon düşürücüler gibi..)

• Kötü tuvalet alışkanlığı. Bazı insanlar evleri dışında bir tuvaleti mümkün olduğunca kullanmak istemezler, dışkılama refleksi geldiğinde ertelemeye çalışırlar, bu durumda bağırsakta bekleyen gaita kurur ve sertleşir

• Depresyon , stres, anksiyete gibi ruhsal rahatsızlıkların olması

 

Kabızlığa bağlı komplikasyonlar

• Hemoroid oluşması , ileri derece ıkınmaya bağlı anüs çevresindeki hemoroid memeleri büyür

• Anal fissür ; sert ve büyük gaita çıkarken makat kenarındaki cildi yırtar, küçük bir yırtık oluşur fakat oldukça ağrılıdır

• Fecal impaction; kronik kabızlıkta kalın bağırsağın son kısmı olan rektumda gaita birikir, sertleşir hasta gaita yapamaz hale gelir, hasta ancak bir müdahale ile  dışkılayabilir.

• Uzun süreden beri var olan aşırı ıkınmaya bağlı barsak sarkması olur

• Uzun süreden beri var olan aşırı ıkınma sonucunda pelvik taban kasları zayıflar, bu bölgede var olan sinirlerin de zarar görmesi sonucunda hasta gaz tutamaz duruma gelebilir

 

Kabızlığı önlemek için neler yapabiliriz

• Bakliyat, sebzeler, meyveler, kepek, tam tahıl gibi bol lif içeren gıdalar gıdalar ile beslenmek

• İşlenmiş gıdalar, süt ürünleri ve et ürünleri gibi az lif içeren gıdaları azaltmak

• Bol sıvı tüketmek

• Düzenli egzersiz yapmak

• Stresten uzak durmak

• Dışkılama hissi geldiğinde ertelememek

• Tuvalet ihtiyacını günü belli bir saatine gelecek şekilde bir düzene oturtmak, tercihen yemekten sonra

 

Kronik kabızlık nedenini bulmak için yapılması gereken tetkikler ve testler 

Doktorun genel muayenesinden sonra, kabızlığın nedenini bulmak için bir dizi testten bir kaçı belli bir algoritm dahilinde istenebilir. Fakat bu testlere başlamadan önce hastadan ayrıntılı bilgi alıp, diyetini değerlendirmek sonra  da muayene yapmak gerekir, birçok hasta basit bir diyet değişikliği ile , hiçbir tetkik yapılmadan düzelebilmektedir.

• Kan testleri, örneğin tiroid fonksiyon testleri  (tiroidin az çalışması kabızlık yapar) veya kalsiyum düzeyinin yüksek olup olmadığın incelemek gibi .

• Ayakta direkt batın grafisi, barsakta tıkanıklık olup olmadığını gösterebilir veya kalın barsakta gaitanın birikmiş olup olmadığını görürüz.

• Colonoscopy tetkikinde tüm kalın barsakları ve ince barsakların son 15-20 cmlik kısmını ucunda kamera ve ışık olan flexible bir cihazla inceleriz.

• Anorectal manometry  tetkikinde rektum dediğimiz kalın barsağın son kısmı ve özellikle de anüsün (makat) fonksiyonunu ve bu iki kısmın çalışma koordinasyonunu ölçeriz, gaitanın dışarı çıkması için rektum kasıldığında anüsün gevşemesi gerekir. Örneğin anismus dediğimiz rahatsızlıkta bu koordinasyon bozulmuştur.

• Balon atım testi (Balloon expulsion test): Bu testte rektum (kalın barsağın son kısmı) içine balon kotulur ve su yada hava ile şişirilir. Şişen balon hastada tuvalet ihtiyacı doğurur, hasta bu balonu tuvalette ıkınarak çıkarır, ıkınıp  çıkarma süresi testin sonucudur ve bu sürenin uzunluğuna göre değerlendirme yapılır, ideal süre 1 dakika veya daha azdır. 

• Colon transit zamanı: yenilen gıdaların ne kadar sürede kolondan geçip gaita ile atılma durumuna geldiğini gösteren bir testtir. Test için X-ray filminde görülebilen (radiopaque) markerlar yutturulur ve bu markerların sindirim sisteminden geçip atılması süreci filmler ile takip edilir. Bu test için kayıt yapabilen kablosuz kapsüller de yutturulabilir.

• Defecography testi kabızlık tanısında önemli bir testtir, nadiren gerekir. Bu testte rektum içine baryum denilen bir madde verilir ve hastadan bunu dışkılamada olduğu gibi dışarı atması istenir tam bu sırada da film çekilir. Bu tetkik ile kas fonksiyonlarını, prolapsus olup olmadığını ve rektosel denilen bir patolojinin olup olmadığını görürüz.

• MR defecography: Test mantı normal defecography ile aynıdır, bu testte baryum yerine özel jeller kullanılır ve film MR cihazında çekilir.

 

Kabızlık tedavisi

 

Başlangıçta doktor herhangi bir ciddi bir neden düşünmüyorsa tedavi olarak sadece diyet ve yaşam şeklinin düzenlenmesi  planlanır, önemli olan sindirilmiş gıdaların optimum sürede kuruyup sertleşmeden dışarı atılmasıdır. Hastaların büyük bir kısmı bu düzenleme ile iyileşir , tuvalet düzeni oturuncaya kadar basit ilaçlarla geçici süre yardımcı olunur.

 

Diyet  ve yaşam  tarzının değiştirilip bir düzene oturtulması için yapılması gerekenler

 

• Lif alımının arttırılması, yemekte bol lifli gıdaları özellikle tercih etmek gerekir, bunun yanında lifsiz gıdalar da alınabilir fakat ağırlık lifli gıdalardan yana olmalıdır. Böylece barsaktan gıda pasajı hızlanır.  Bu her gün meyve, sebze yiyerek sağlanabilir, kepek ve tam tahıl tercih edilmelidir.  Başlangıçta lifli gıdaların çok fazla alınması şişkinlik ve gaz şikayetleri yapabilir bu nedenle lif miktarı yavaş yavaş arttırılmalıdır. Başlangıçta tercihen her 1000 kalori için önerilen lif miktarı 14 gramdır. Bir kaç haftada lif miktarı arttırılarak istenen düzeye getirilir.  Yulaf, kepek,keten tohumu,  mor kuru erik, armut, kuşkonmaz, enginar,chia ve özellikle de yeşillikler lif artışı sağlayan gıdalardır. Yeşilliklerin lif oranı yüksektir ve herkesin kolay ulaşabileceği gıdalardır.

• Egzersiz yapmak bağırsak kaslarının aktivitesini de arttırır, haftada 4-5 gün egzersiz  idealdir. Uzun zamandır yapmadıysanız egzersizlere başlamadan önce sağlık durumunuzu  değerlendirmek için bir doktor ile görüşmekte fayda vardır, özellikle ileri yaşlarda.

• Tuvalete gitme ihtiyacınız olduğunda ertelemeyin, kendinize zaman ayırın, aceleye getirmeyin. Bazı hastalarımız ev dışında bir yerde tuvalete gidemediklerini belirtmektedirler, bu durum kabızlığın önemli sık görülen nedenlerinden biridir ve problem çözülemediği takdirde kabızlığı tedavi etmek çok zorlaşır yada çok planlı bir yaşam şekli oluşturmak gerekir.

 

Laksatifler

etki şekli birbirinden farklı olan bir çok laksatif (müshil)  ilaç çeşidi vardır.

• Lif takviyeleri: Gaita hacmini arttırırlar. Hacmi artmış gaita daha yumuşaktır ve bağırsaktan transiti daha kolay olur.  Bu tür laksatifler  psyllium, calcium polycarbophil veya methylcellulose içerirler.

• Barsak hareketlerini uyaranlar: Bisacodyl ve sennoside içeren ilaçlar bu gruba girerler

• Osmotik laksatifler bağırsak sekresyonunu arttırarak ve barsağı uyararak etki ederler. Magnesiumhydroxide, magnesium citrate, lactulose, polyethylene glycol bu gruba giren ilaçlardır.

• Gaitanın kayganlığını arttıran ilaçlar mineral yağlar gibi

• Gaita yumuşatıcılar docusate sodium, docusate calcium gibi ilaçlar bağırsaktan su çekerek etki ederler

• Fitil ve lavmanlar yine kabızlığın tedavisinde kısa süreli kullandığımız ilaçlardır.

 

Diğer ilaçlar

Yukarıdaki ilaçlardan fayda görülmediğinde ve özellikle de irritabl barsak sendromu varlığında  başka ilaç tedavileri düzenlenebilir bu tedaviler kişiselleştirilmiş yani kişiye özel tedavilerdir.

 

Pelvis kaslarını çalıştırmak

Biofeedback training dediğimiz pelvis kaslarının doğru zamanda kasılması ve gevşemesini  öğreten tedavi yöntemidir, bir terapist eşliğinde yapılır. Dışkılama esnasında hangi kasların kasılması, hangilerinin gevşetilmesini öğretmek  için uygulanır,çok hasta bu tedaviden fayda görür.

 

Cerrahi tedavi

Bağırsağın tam ya da kısmi tıkandığı durumlarda, rektosel, soliter rektal ülser varlığında veya diğer tedavilerden fayda görmeyen anal fissürde ameliyat gerekir.

Kabızlık tedavisinde ameliyat genellikle son çaredir o safhaya gelinceye kadar uygulanabilecek bir çok tedavi yöntemi vardır

 

Alternatif Tıp uygulamaları

Bifidobacterium veya lactobacillus içeren probioticler diğer sindirim sistemi problemleri yanında kabızlıkta da faydalıdır.

Meyvelerde bulunan bir şeker olan fructooligosaccharideler de kabızlık tedavisinde yardımcı olmaktadır.

 

Doktorunuzun sizden almak isteyeceği bilgiler

Kabızlık rahatsızlığından dolayı bir doktora gittiğinizde doktorunuzun sizden öğrenmek isteyeceği bilgileri önceden hazırlarsanız doktorunuza daha doğru ve net bilgiler vermiş olursunuz.

• Kabızlık şikayetleriniz ne zaman başladı?

• Kabızlık şikayetleriniz zaman zaman mı oluyor, yoksa hep var mı?

• Sıkıntılarınız ne boyutta, çok mu rahatsız ediyor?

• Yakınmalarınızı azaltan herhangi bir şey var mı?

• Yakınmalarınızı arttıran bir şey var mı?

• Karın ağrılarınız oluyor mu?

• Kusmalarınız oluyor mu?

• İsteğiniz dışında kilo kaybınız oldu mu?

• Günde kaç öğün besleniyorsunuz?

• Günde kaç bardak veya litre sıvı içiyorsunuz?

• Dışkılama sırasında ya da bitiminde kanama oluyor mu, gaita üzerinde kan görüyor musunuz?

• Tuvalette çok ıkınmanız gerekiyor mu?

• Ailenizde sindirim sistemi problemleri veya kolon kanseri olan kimse var mı?

• Başka bir hastalığınız var mı?

• Kullanmakta olduğunuz herhangi bir ilaç var mı?