Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT)

Kabul ve kararlılık terapisi, hayatta gerçekten neye temas etmek istediğimiz ile ilgilenir ve zorlayıcı duygu ve düşüncelere kabul becerisini arttırarak eylemleri daha zengin, canlı ve anlamlı bir yaşam doğrultusunda atmayı teşvik eden bir yaklaşımdır. Kabul ve kararlılık terapisinin amacı, anlam dolu, zengin bir hayat yaşama konusunda bireye yardımcı olmak, hayatın içinde doğal bir şekilde var olan acılardan kaçmak yerine onları kabul etmeyi sağlamaktır.

Kabul ve kararlılık terapisi üç süreci ortaya koymaktadır:

A = Düşünce ve duygularını kabul et, anı deneyimle (Accept)

C = Değerlere bağlı bir eylem seç (Choose, Commit)

T = Eyleme geç (Take action)

KABUL VE KARARLILIK TERAPİSİ SÜRECİ VE MÜDAHALE BOYUTLARI

Kabul ve kararlılık terapisti öncelikle danışanın istenmeyen duygu, düşünce ya da içerisinde bulunduğu problemlerden kaçınmak için yaptıklarının işe yarayıp yaramadığı hakkında bilgi toplayarak işe koyulur. Bu noktada istenilen danışanın o ana kadar o acıdan kurtulmak için ya da acıyı kontrol altına almak için yaşadığı deneyimsel kaçınmaların farkına varması, işe yararlılığını sorgulaması ve eğer işe yaramadıysa da bunu yöntemin kendisi ile ilgili değil de kontrol davranışları ile ilgili olabileceğini ayırt edebilmesinin sağlanmasıdır. Kişi olumsuz durumları kontrol edebilmek için yaptıklarının aslında istenmeyen duygu ve düşünceleri arttırdığı ile karşı karşıya kalmaktadır. Yaratıcı umutsuzluk olarak ifade edilen bu noktada terapist danışana o istenmeyen duygu ve düşüncelere karşı farklı baş etme becerileri kazanması için yardımcı olur. Bu süreç çeşitli metaforlar ve bazı seans için yaşantılamalar üzerinden yapılmaktadır.

KABUL VE KARARLILIK TERAPİSİ PSİKOLOJİK ESNEKLİK SÜRECİ

Psikolojik esneklik; o an ne yaşanıldığına bakılmaksızın, yaşanılanı olduğu gibi kabul etmek, kişinin deneyimlerinin bilincinde olması ve yaşantılara açık olmayı ifade etmektedir. Bireyin bilinçli olması, deneyimlere açıklığı ve değerleri doğrultusunda hareket edebilme davranışının fazla olması yaşam kalitesinin de artmasını sağlayacaktır.

Bu noktada ACT’ın 6 temel süreci ortaya çıkmaktadır:

1.Kabul

Kabul, o anda yaşanılan her ne ise acı versin ya da vermesin mücadele etmeden, değiştirmeye ya da ortadan kaldırmaya çalışmadan yaşanılana yer açan esnek bir tutumdur. Diğer bir değişle, acı veren şey her ne ise bu şey bir his, düşünce ya da dürtü olabilir, ona bir yer açmak ve orada olmasına izin vermektir.

2.Bilişsel Ayrışma

Kişinin o an zihninden geçen düşüncelerin farkına vararak onların yönlendirmesi ile değil de kendi değerlerine uygun eylemlerde bulunması demektir. Yani bir adım geride durup adeta düşüncelerin gelip giden arabalar gibi geçişlerini seyretmek onlara kapılıp gitmemektir. Amaç burada kişinin düşüncelerinin içeriğine müdahale etmemesinin, onlarla birleşip andan kopmamasını ve düşüncelerin etkisi altında eylemde bulunmamasının sağlanmasıdır. 

3.An ile Temas

Çoğu zaman dikkat ya geçmişte ya da geleceğe kaymış durumdadır. Kabul ve kararlılık terapisi ile dikkat şimdiye ve buradaya getirilmektedir. Bunu yaparken de sadece düşünceler ve duyguların farkındalığı değil aynı zamanda içinde bulunulan durumun, duyumların (ses, görüntü, koku, doku vb.) da farkındalığının arttırılması sağlanmaktadır. Böylelikle kişi kendini ve içinde bulunduğu tüm dış uyaranları adeta izler gibi dışarıdan izleme becerisini kazanır. 

4.Bağlamsal Benlik 

Bağlamsal benlik, deneyimsel olarak aşkın olmakla beraber her zaman var olan ve sanki dışarıdan izliyormuşçasına kişinin davranışlarını, düşüncelerini ve duygularına ilişkin bir perspektif aldığı benliktir. Örneğin, kişinin zamanla bedeninde değişiklikler olabilir, düşünceleri ya da duyguları değişebilir fakat tüm bu değişiklikler yaşanırken hem bu değişimi fark eden hem de tüm bu süreci gözlemleyen “ sen” asla değişmez. 

5.Değerler 

Hayatta ne için varız, nereye doğru gitmek istiyoruz, ne için yaşıyoruz ya da nasıl biri gibi görünmek istiyoruz? İşte tüm bu soruları cevaplarken kalbimizin derinliklerinde duyduğumuz isteklerdir değerlerimiz. Değerler, bireye, hayatı boyunca harekete geçebilme adına yol gösteren, onu motive eden ilkelerdir. Kabul ve kararlılık terapisi çerçevesinde kişinin değer alanları ve değerleri netleştirilir. Bununla birlikte kişinin değerleri yönünde kararlı adımlar atması için çalışılır. 

6.Adanmış Eylem

Kişinin değerleri doğrultusunda attığı kararlı adımlar veya bu doğrultudaki davranışsal değişikliklerdir. Bu eylemler hem etkilidir hem de esnektirler. Bireyin değerlerinin ne olduğunu bilmesi olumlu olsa da yaşamı daha anlamlı kılan, ona zenginlik ve doluluk katan değerlerle uyumlu davranışlar ortaya koymaktır. Çok çeşitli bir davranış yelpazesini ifade eden adanmış eylemler, değerler için gereğini yapmayı belirtmektedir.

SONUÇ OLARAK KABUL VE KARARLILIK TERAPİSİ İLE;

Bireyin geçmiş ve gelecek arasında sıkışması, psikolojik olarak esnek düşünmek yerine katı tutumlar sergilemesi onu psikopatolojiye sürüklemektedir. Bireyin yaşamanın bir gereği olarak karşısına çıkabileceği acılarla etkin bir şekilde başa çıkabilmesi için, ona zengin, dolu ve anlamlı bir yaşam sürme konusunda yardımcı olmayı hedefleyen Kabul ve Kararlılık Terapisi, psikolojik esneklik modeli ile bu amacına ulaşmayı hedeflemektedir. Psikolojik esneklik modeli, bireyin bilişte ve eylemde sahip olduğu katılığı azaltmasını, acıyı, yaşantılarını kabul etmesini ve anlamlı bir yaşam sürmesini sağlamaya çalışmaktadır.