Kişilik Bozuklukları

Soru 1: Kişilik Nedir?

Kişilik, bireyin kendine özgü olan ve onu diğer insanlardan farklı kılan uyum özelliklerini içerir. Bu özellikler, bireyin düşünme, hissetme ve davranış örüntülerinden oluşur. Bireyin kişiliği, deneyimler, çevre (yaşam durumları) ve kalıtsal özelliklerden etkilenir. Bir insanın kişiliği genellikle zaman içinde değişmeksizin aynı kalır. Kişilik, karakter ve huy şeklinde iki bileşene ayrılabilir. Karakter, kişinin dünyayı görüş, algılama ve yaşamla başa çıkma biçimi olarak tanımlanır. Karakter gelişiminde, öğrenmenin ve sosyal çevrenin önemli etkisi vardır. Huy (mizaç) ise, doğuştan gelen, biyolojik temeli olan yatkınlıklara bağlı davranış eğilimleridir. Kişilik ve kimlik kavramları sıklıkla karıştırılmaktadır. Kişilik, bireye özgü, kalıcı nitelikleri tanımlar, bireyin ‘nasıl bir kişi’ olduğunu betimler. Kimlik ise, bireyin mesleki, toplumsal konumunu, yani bireyin ‘kim’ olduğunu betimler.

Soru 2: Kişilik Bozuklukları Nedir?

Kişilik bozuklukları ergenlik ve genç erişkinlik döneminden itibaren başlayıp uzun süre devam etme eğiliminde olan, kişiyi aile, sosyal çevre ve iş yaşantısında kayıplara ya da ciddi uyum problemlerine sürükleyen davranış ve uyum bozukluklarıdır. Kişinin hayatını belirgin düzeyde olumsuz yönde etkiler. Kadın ve erkekler eşit olarak etkilenirler ve çok faktörlü nedenlere sahiptirler. MMPI, TAT, Rorschach gibi projektif testler kişilik örgütlenmesi hakkında bilgi verici yöntemlerdir. Tanıda psikiyatrik muayene, aile görüşmesi, psikiyatrik test ve ölçekler, gerekirse EEG, MR gibi görüntüleme teknikleri kullanılır.

Kişilik bozukluğu anormal duygu, düşünce ve davranış kalıplarıyla karakterize olan uzun süreli bir psikolojik sağlık sorunudur. Genellikle ergenlik döneminde başlayan kişilik bozuklukları yaşamın ilerleyen yıllarında şiddetlenebilir. Kişilik bozukluğu bulunan kişiler sosyal ilişkilerinde ve iş hayatlarında önemli zorluklar yaşayabilirler. Kişilik bozukluklarının tanısında iş hayatında ve toplumsal alanda yaşanan sorunların ve uyumsuzlukların uzun süre değişmeden devam etmesi önem taşır.

Soru3: Kişilik Bozuklukları Nasıl Sınıflandırılır? 

Kişilik Bozukluğu Türleri Nelerdir?

Kişilik bozuklukları tek tip değildir. Amerikan Psikiyatri Birliği (American Psychiatric Association) tarafından yayımlanan kaynaklara göre kişilik bozuklukları A, B, C olmak üzere üç farklı kategoriye ve 10 farklı türe ayrılmaktadır. Kişilik bozukluğunun başlıca türleri aşağıda detaylı olarak ele alınmıştır.

Amerikan Psikiyatri Birliği (American Psychiatric Association) tarafından yayımlanan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabı isimli kaynakta yer alan bilgilere göre kişilik bozuklukları 3 temel kategori ve 10 türe ayrılır. Borderline kişilik bozukluğu ve Antisosyal kişilik bozukluğu en sık tanısı konulan kişilik bozukluklarıdır. Bununla birlikte kişilik bozuklukları farklı şekillerde de ortaya çıkabilir. Değişken davranışlar sergileme ile kendisini gösteren çoklu kişilik bozukluğu, Bipolar kişilik bozukluğu, olumsuz duygu ve davranışlarla karakterize olan pasif agresif kişilik bozukluğu gibi farklı kişilik bozukluğu çeşitleri de görülebilir.

Alışılmadık (eksantrik) duygu ve davranışların görüldüğü kişilik bozukluklarını ifade etmek için kullanılan A kümesinde paranoid kişilik bozukluğu, şizoid kişilik bozukluğu, şizotipal kişilik bozukluğu bulunur. “

Soru 4:A Kümesi Kişilik Bozuklukları Nelerdir? 

Paranoid kişilik bozukluğu: Paranoid kişilik bozukluğu bulunan kişiler çevrelerine karşı yoğun güvensizlik duygusu yaşarlar. Bu kişilerde herhangi bir sebep olmamasına rağmen çevrelerindeki insanların kendilerine zarar vereceğine yönelik kuvvetli bir şüphe vardır. Paranoid kişilik bozukluğu belirtileri eşi veya partneri dâhil olmak üzere çevresindeki insanların sadakatinden şüphelenmek ve onlara güvenmemek ilk sıralarda yer alır.

• Şizoid kişilik bozukluğu: Şizoid kişilik bozukluğu bulunan kişiler başkalarıyla duygusal iletişim kurarken zorluk yaşayabilirler. Ek olarak bu kişilerde cinsel isteksizlik gibi sorunlar da görülebilir. Günümüzde kullanılan şizoid kişilik bozukluğu testi gibi bazı araçlar şizoid kişilik bozukluğu tanısı konulmasına yardımcı olabilir.

• Şizotipal kişilik bozukluğu: Şizotipal kişilik bozukluğu bulunanlar çevreleri ile ilişkilerinde aniden alışılmamış davranışlar göstermeye ve yakınlarından kolay uzaklaşmaya eğilimlidirler. Bu kişilerde doğaüstü olaylara inanma gibi farklı düşünce biçimleri de görülebilir.

Tedavisinde, hekim kontrolünde olmak şartıyla düşük doz Antipsikotikler kullanılabilir ancak uzun süreli ve düzenli psikoterapi (psikoanalitik psikoterapi, destekleyici psikoterapi, grup terapisi, aile terapisi) tedavinin esasını oluşturur.

Soru 5:B Kümesi Kişilik Bozuklukları Nelerdir? 

Borderline yani sınırda kişilik bozukluğu, narsistik kişilik bozukluğu, histerik kişilik bozukluğu, Antisosyal kişilik bozukluğu gibi kişilik bozuklukları B kümesi kişilik bozuklukları içerisinde yer alır.” 

Borderline kişilik bozukluğu: Kişilik bozuklukları içerisinde en sık rastlanan kişilik bozukluğu Borderline kişilik bozukluğu yani sınırda kişilik bozukluğudur. Çevresindeki insanları gözünde fazla büyütme veya aşağıda görme gibi tutarsız davranışlar, madde kullanımı, aşırı para harcama gibi kendine zararı olan davranışlarda bulunma, terk edilmekten korkma gibi davranışlar Borderline kişilik bozukluğu belirtileri denildiğinde ilk akla gelenlerdir. Borderline kişilik bozukluğu test gibi bazı özel teknikler kullanılarak teşhis edilebilir

• Narsistik kişilik bozukluğu: Halk arasında bazen yanlış kullanıldığı da olan narsistik veya narsist kişilik bozukluğu kendini herkesten üstün görme, duygudaşlık duygusundan yoksun olma gibi belirtilerle karakterize olan bir kişilik bozukluğu türüdür. Narsist kişilik bozukluğu belirtileri arasında yaptığı işleri abartarak anlatma, sınırsız güç hayali, özel birisi olduğuna ve ancak özel insanlarla iyi anlaşabileceğine inanma gibi duygu, düşünce ve davranışlar ilk sıralarda yer alır.

• Histrionik kişilik bozukluğu: Histrionik kişilik bozukluğu yani histerik kişilik bozukluğu aşırı duygusal davranma ve ilgi çekme ihtiyacı ile kendisini gösteren psikolojik bir rahatsızlıktır. Bu kişiler bulundukları ortamda ilgi odağı haline gelmek için dış görünüşlerini kullanmaya eğilimlidir. İstedikleri ilgiyi elde edemediklerinde huzursuz davranışlar sergileyebilirler.

• Antisosyal kişilik bozukluğu: Toplumda en sık rastlanan kişilik bozukluklarından bir tanesi Antisosyal kişilik bozukluğudur. Peki; antisosyal kişilik bozukluğu nedir? Erkeklerin yaklaşık %3-7’sini etkileyen Antisosyal kişilik bozukluğu başkalarını önemsememe, sosyal kurallara uymada zorluk yaşama, suç işlemeye eğilimli olma gibi belirtilerle kendini gösterir.

Soru 6: C Kümesi Kişilik Bozuklukları Nelerdir? 

Şiddetli korku ve kaygı gibi duygulara sık rastlanan C kümesi kişilik bozuklukları çekingen kişilik bozukluğu, bağımlı kişilik bozukluğu, obsesif kompulsif kişilik bozukluğu gibi kişilik bozukluğu türlerini içerir. C kümesi kişilik bozukluklarının başlıca özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Çekingen kişilik bozukluğu: Çekingen kişilik bozukluğu olan kişiler başkaları tarafından onaylanmama endişesini yoğun olarak taşıdıklarından ikili ilişki kurmak konusunda zorluk yaşarlar.

• Bağımlı kişilik bozukluğu: Kendi başlarına karar vermekte zorluk yaşayan, başkalarıyla aynı görüşte olmasalar bile bunu söylemekten çekinen kişilerde bağımlı kişilik bozukluğundan şüphelenilebilir.

• Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu: Halk arasında “takıntı hastalığı” olarak da isimlendirilen obsesif Kompulsif kişilik bozukluğu bulunan kişiler aşırı titiz ve düzenlidirler. Sürekli mantıklı olmaya çalışan bu kişiler aynı zamanda iş hayatında veya sosyal hayatlarında ayrıntılara fazla önem verirler.

Tedavisinde, hekim kontrolünde olmak şartıyla farmokoterapi  kullanılabilir ancak uzun süreli ve düzenli psikoterapi (psikoanalitik psikoterapi, destekleyici psikoterapi, grup terapisi, aile terapisi) tedavinin esasını oluşturur.

Soru 7: Kişilik Bozukluklarının Nedeni ve de Sıklığı Nedir? 

Kişilik bozuklukları; genetik, nörobiyolojik, gelişimsel ve çevresel etkenlerin karşılıklı etkileşimleri ve bir araya gelmeleri sonucu ortaya çıkar. Aile içi ilişkiler ve toplumsal çevrenin de önemli etkileri vardır.

Kişilik Bozukluklarının Sıklığı:

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yapılan bir araştırmaya göre her hangi bir kişilik bozukluğu için yaygınlık %6,1 olarak saptanmıştır. Ülkemizde yapılan değişik çalışmalarda, yaygınlık oranları %2,0-6,9 arasında değişmektedir.

Kişilik Bozukluklarının Tedavisi: 

KB olan kişilerin belirtiler kendilerinden çok çevreye yönelik olduğundan, genellikle tedavi için başvurmazlar. Kişilik bozuklukları, hayat boyu devam eden sosyal uyum sorunlarına yol açtıkları için tedavi edilmeleri zordur ve uzun zaman alır. Tedavide öncelikli hedefler; krizlerin yatıştırılması, davranışın dengelenmesi, toplumsal uyumun sağlanması ve ruhsal olgunlaşmanın gerçekleştirilmesidir. Bu hedeflere yönelik olarak, öncelikle psikoterapiler ve gerektiğinde ilaç tedavileri uygulanır.

Soru 8: Psikoterapi: 

Psikoterapi sırasında kişi, bozukluk ve belirtilere neyin katkıda bulunduğu hakkında iç görü ve bilgi edinebilir ve düşünceler, duyguları ve davranışları hakkında konuşabilir. Psikoterapi; kişinin davranışlarının başkaları üzerindeki etkilerini anlamasını sağlayabilir, ayrıca belirtilerle başa çıkmasını, işlevselliğini bozan ve ilişkilerinde sorunlara neden olan davranışlarını azaltmasını öğrenmesine yardımcı olabilir. Terapi türü, kişilik bozukluğunun yapısına, şiddetine ve bireyin koşullarına bağlı olarak değişebilir.

Yaygın olarak kullanılan psikoterapi türleri şunlardır:

• Psikanalitik/psikodinamik terapi

• Bilişsel davranışçı terapi

• Diyalektik davranış terapisi

• Grup terapisi

• Psikoeğitim (kişiye ve aile üyelerine hastalık, tedavi ve baş etme yollarının öğretilmesi)

Soru 9: İlaç tedavileri

Kişilik bozukluklarını tedavi etmek için özel olarak ilaç yoktur. Bununla birlikte, antidepresanlar, anti-anksiyete ilaçları veya duygu durum dengeleyici ilaçlar gibi ilaçlar bazı belirtilerin tedavisinde yardımcı olabilir. Daha şiddetli veya uzun süreli belirtiler, birinci basamak doktoru, psikiyatrist, psikolog, sosyal hizmet uzmanı ve aile üyelerini içeren bir ekip yaklaşımı gerektirebilir.

Aile üyeleri, bireyin iyileşmesinde önemli olabilir ve yardım ve desteğin en etkili yolları konusunda bireyin sağlık hizmeti sağlayıcısıyla birlikte çalışabilir. Ancak kişilik bozukluğu olan bir aile üyesine sahip olmak da üzücü ve stresli olabilir. Aile üyeleri, zorluklarla başa çıkma konusunda yardım sağlayabilecek bir akıl sağlığı sağlayıcısı ile konuşmaktan yararlanabilir.