MENİSKÜS

Menisküs Yaralanmaları

Esasında çok sık duyarız menisküs kelimesini. Doktorlar olarak çoğu zaman kullanıldığı cümleler bizde bir tebessüm oluşturur. ‘Menisküs olmuşum’, ‘Galiba menisküsüm var benim’,’Yoksa ben menisküs müyüm doktor bey? Aslında bunların hepsinde kastedilen şey hepimizde olan menisküs dediğimiz diz içerisindeki fibrokartilaj yapıdaki  (ne çok yumuşak ne de kıkırdak kadar sert) oluşumların yırtılmasıdır.

Menisküsler dizimizde iç ve dış olmak üzere iki adet bulunmaktadır. Şekil olarak yarımay, C harfi veya fasulye şekline benzerler. Ortalama genişlikleri 9-10 mm kalınlıkları ortalama 3-5 mm civarındadır. İleri yaşlarda yıpranarak bu kalınlıklarını kaybederler. Dizin hareketleri esnasında dış menisküs içtekine göre daha fazla hareket eder. Bunun sebebi iç menisküsün dizin çevresindeki kapsül dediğimiz yapılara daha iyi bağlı olmasındandır.

İyi de bu menisküsler ne işe yararlar?

Meniskülerin birincil görevi diz eklemi içerisine gelen yükü dağıtmaktır. Ayakta dik dururken dize gelen yüklerin %50 si menisküsler üzerinden geçerken, dizimizi 90 derece büktüğümüzde yüklerin %85’i menisküsler üzerinden aktarılır. Aynı zamanda şok emici özellikleri vardır. Eklemin içindeki kayganlaştırıcı özelliğe katkıda bulunur.  İç menisküs ön çapraz bağla beraber dizin öne doğru kaymasını önleyen ikincil bir etkiye de sahiptir.

Menisküs yırtığı denilen şey spor yapanlarda olmaz mı? Bende de olabilir mi?

Evet, özellikle genç yaşlarda oluşan menisküs yırtıkları spor yapılırken geçirilen travmalar sonrasında oluşmaktadır. Ancak ileri yaşlardaki menisküs yırtıklarında yıllar içinde yıpranıp incelmiş menisküsler hafif bir yere ters basma esnasında, çömelirken bile olabilmektedir.

Menisküsümün yırtıldığını nasıl anlarım?

Menisküs yırtıklarında hastalar genellikle travma veya özellikle vücudumuzu döndürme hareketi esnasında dizin çoğunlukla iç kısmında zaman zaman dış kısmında ani batıcı bir ağrı duyarlar. Büyük bir kısmı dizinden o esnada bir ses geldiğinden şikayet ederler. Olayın ardından basarken ve özellikle dönüş hareketlerinde ağrıdan yakınırlar. Hatta bazı hastalar yatakta dizlerini birbirine acıdan değdiremediklerini söylerler. Bu bulguların hiç biri aslında menisküs yırtıklarına özgü değildir. Başka dokuların yaralanmalarında da görülebilmektedir. Böyle bir ağrı sonrası en doğru şey bir ortopedi doktoruna muayene olmaktır.

Bir arkadaşımın menisküsü yırtıldığında dizini hiç oynatamamıştı? Bu neden oluyor?

Menisküsler birçok şekilde yırtılabilir. Yırtığın büyüklüğü, yeri ve şekli çeşitli mekanik problemlere yol açabilir. Kova sapı yırtığı ve fleb şeklinde (büyük bir menisküs parçasının hareketli olması) olan yırtıklarda menisküs parçaları eklem aralığına girerek diz hareketlerini kısıtlayıp dizin bükülü bir vaziyette durmasına ve ağrıya yol açabilir. Bu durumda cerrahi kaçınılmaz bir hal alacaktır. İç menisküs yırtığı olan kişiler iç menisküsün dizin öne doğru gitmesini engelleyici ikincil etkisi ortadan kalktığı için boşluğa basma hissi, güvensizlik hissi yaşayabilirler.

Menisküsüm yırtıldığında ilaçla tedavi edilebilir mi?

Her menisküs yırtığına cerrahi olarak müdahale etmiyoruz. Özellikle ileri yaşlarda dejeneratif yırtık denilen menisküsün yaşlanıp yıpranmasına bağlı olarak herhangibir yaralanma geçirmeden oluşan yırtıklarda ilk olarak ödem ve ağrıyı giderici ilaçlarla şikayetleri yok etmeye çalışıyoruz. Eğer hastanın şikayetleri ilaçlar ve sonrasında verilen diz çevresi kaslarını güçlendirici egzersizlerle geçiyorsa cerrahi tedavi gerektirmez.

Menisküsler kendi kendine iyileşebilirler mi?

Menisküslerin kötü yanlarından biri sadece kenarlardaki %10-%25 lik bir alan damarlardan zengindir ve bu bölgeler iyi beslenebilir. Ortaya doğru yaklaştıkça beslenmesi sadece eklem sıvısından olmakta bu yüzden kenardaki iyi beslenen %10-25 lik bölge dışında iyileşme kapasitesi çok ama çok düşük olmaktadır.

İyileşmesini artırmak için ek gıdalar, kalsiyum desteği hatta kelle paça gibi çorbalar içmek
gerekli midir?

Düzenli ve yeterli beslenen kişilerde ek protein ve kalsiyum alma ihtiyacı yoktur. İçilecek veya yenilecek herhangi bir yiyeceğin iyileştirmeye pozitif yönde etkisini gösteren herhangibir yayın yoktur.

Bunun tam tersi olarak yendiğinde iyileşmeyi azaltacak bir yiyeceğin varlığı da bilimsel olarak kanıtlanmamıştır.

Menisküs yırtığı olup olmadığımı anlamak için nasıl bir tetkik yaptırmam gerekli?

Aslında bize dizde ağrı şikayetiyle başvuran bir çok hasta bize hemen magnetik rezonans görüntüleme(MRG) isteyip istemeyeceğimizi sorar. Bizim için tanıyı koymamıza en yararlı olan şeyler ise hastamızın bize anlattığı şikayetlerinin hikayesi ve muayene esnasında saptadığımız bulgulardır.

Bundan sonra ilk istediğimiz tetkik hastamızın direk grafileri olmaktadır. Bu hemen elde edip değerlendirebileceğimiz bir tetkiktir. İleri yaştaki hastalarda halkın kireçlenme dediği osteoartritte eklem kıkırdağı da meniskülerle beraber hasar gördüğünden bunlarda tedavi şekli sadece menisküs yırtığı olan bireylerden farklılık göstermektedir. Şüphede kalınan durumlarda veya cerrahi planlanan hastalarda çekilir. Yapılan çalışmalarda magnetik rezonans görüntülemenin menisküs yırtığını göstermedeki başarı oranları %75-80 civarındadır. Görüldüğü gibi %20 gibi bir hasta grubunu atlama şansı vardır. O yüzden muayene bulguları tedavi planlaması açısından çok önemlidir. Toplumda kapalı alana girme korkusu olan bir çok kişi olduğundan MR görüntüleme olmadan bazen tedavi planlamasını yapmak gerekmektedir.

Ne zaman cerrahi tedavi gerekir?

Özellikle travma sonrası dizde kilitlenme ile gelen menisküs yırtıklarına artroskopik cerrahi işlem yapılmalıdır. Çünkü burda artık mekanik bir problem vardır ve ortadan kaldırılması gerekmektedir. Sık sık dizde takılma hisseden, dizde tekrarlayan şişlikleri olan ve menisküs yırtığı tanısı alan hastalarda artroskopik cerrahi gerektiren hasta grubundandır. Belirgin bir mekanik bulgusu olmadan (takılma, kilitlenme, boşluğa basma hissi) ağrısı olan hastalarda 3 ay ödem ve ağrıyı giderici ilaçlar yanında, egzersiz, soğuk uygulama sonrası ağrıları geçmiyorsa, menisküs problemi yaşadıkları bölgede de hassasiyetleri varsa artroskopik girişim yapılabilir.

Artroskopi dediğiniz işlem nasıl bir uygulama?

Artroskopi  küçük deliklerden girilerek eklemin özel bir kamera sistemi ile canlı olarak gözlenmesi ve bu esnada tedavi için gereken işlemlerin yine küçük deliklerden özel ortopedik aletlerle yapılmasıdır.

Genellikle 1 cm’lik 2 küçük delikten işlemler yapılmaktadır. İşlem esnasında genellikle spinal anestezi (belden uyuşturma) kullanılır. Genel anestezi genellikle spinal anestezinin yapılamayacağı durumlarda veya hastanın genel anestezi almak yönünde isteği olduğunda uygulanır. Ameliyatını izlemek isteyen hastalarımıza artroskopi esnasında durumlarını ekrandan anlatarak yaptıklarımızı izlemelerini sağlıyoruz. Bu tabi spinal anestezi alan hastalarda mümkün. Böylelikle hastalar dizleri içerisindeki problemli alanları görüp bunlar için neler yaptığımızı izleyebiliyorlar.

Menisküs yırtığı için artroskopi esnasında nasıl bir işlem yapılıyor?

Daha önce de belirttiğimiz gibi menisküsler faydalı yapılardır. Bir menisküsün tamamı alındığında o taraftaki eklem yüzeyine binen güçler 2-3 kat artmakta ve bunun sonucunda daha erken zamanlarda kıkırdak hasarı ve halkın kireçlenme dediği osteoartrit oluşmaktadır. Bu nedenle özellikle iyileşme kapasitesinin fazla olduğu menisküs kenar kısımlarına yakın yırtıklarda tamir etmeyi başta düşünmek gerekmektedir. Son yıllarda artroskopik özel dikiş materyalleri ile bu yırtıkları tamir etmek daha kolay bir şekilde mümkün olmaktadır. Tamir edilemeyecek kadar kötü yırtıklarda yırtık bölgenin alınması tedaviyi oluşturmaktadır.

Artroskopi sonrası hastanede kaç gün kalacağım ve ameliyat sonrası ne zaman yürüyebilirim?

Artroskopi işlemi hiç hastaneye yatmadan günübirlik yapılabildiği gibi genellikle 1 gün hastanede kalarak da yapılmaktadır. Diz içerisine sıvı birikmesini önleyici bir diren konulur ve 1 gün sonra bu pansuman yapılırken çekilir. Eğer sadece menisküsün bir kısmı alınmış tamir yapılmamışsa hastanın yürümesinde herhangibir sakınca yoktur. Genellikle tek bir koltuk değneği desteğiyle 1 hafta basmak yeterli olmaktadır. Eğer tamir yapılmışsa tamirin şekline göre cerrahın ön gördüğü birkaç haftalık sürede tam yük vermeye ve bazı hareketlere kısıtlama getirilebilir. Hastalara fizyoterapistimiz eşliğinde egzersizler yaptırılıp, evde yapacakları anlatılır. Genellikle düşük olasılıkta da olsa oluşabilecek emboli riskine karşı kan sulandırıcı ilaçlar 2-3 hafta boyunca verilir.

Benim hem menisküsüm hem de ön çapraz bağımda yırtık varmış. Sadece menisküs ameliyatı olsam olur mu?

Bir çok ön çapraz bağ yaralanması menisküs yırtıklarıyla beraber olmaktadır. Doğru olan özellikle 50 yaş altı hastalarda hem menisküse hem de ön çapraz bağ yırtığına aynı anda müdahale temektir.

Sonuçların bu şekilde yapıldığı takdirde çok daha iyi olduğu binmektedir.

Menisküs ameliyatından sonra tekra menisküsüm yırtılır mı?

Eğer sadece menisküsün bir miktarı alınmış veya menisküs tamiri yapılmışsa aynı şekilde bir yaralanma geçirilirse menisküs yırtığı oluşabilir. Ama bu yapılan artroskopik girişime bağlı oluşmaz, travma nedeniyle olur.

Menisküs nakli yapılabilir mi?

Son yıllarda menisküsün tamamının travma nedeniyle zarar gördüğü genç hastalarda kadavradan menisküs nakilleri yapılabilmektedir. Başarı oranları şu an için 10 yıllık periyotta %75-85 civarındadır.

Benim de dizlerimde hem kireçlenme varmış hem de menisküslerim yırtıkmış. Artroskopi
ameliyatından fayda görür müyüm?

Osteoartrit (kireçlenme) zemininde oluşan menisküs yırtıkları ayrı olarak değerlendirilmelidir. Eğer ileri derece bir osteoartrit varsa hastalar sadece artroskopi ile menisküse yapılacak işlemden fayda görmezler. Şikayetler devam eder. Böyle hastalarda daha farklı ameliyatlar gerekmektedir.

Sonuç olarak menisküs yırtıkları kişiden kişiye değişiklik gösteren iyi bir ortopedik muayene gerektiren bir durumdur. Tedavilerden hastalar oldukça fayda görmektedir. Dizde bu tip şikayetleri olan hastalar derhal bir ortopedi doktoruna başvurmalıdır.