Odaklanabilme ve Özdenetim

Dikkatinizi vermek ve odaklanmak istediğiniz ancak çeşitli nedenlerden dolayı bunu yapamadığınız en son deneyiminizi hatırlayın. Dikkatinizi dağıtan, odaklanmanızı engelleyen şey neydi?

Şu günlerde hiç durmaksızın, kelimenin tam anlamıyla 7/24 işleyen bir dünya düzeninde her an bilgi ve beklentiler sağanağı altında yaşıyoruz. Boşluktan değil de daha çok sınırsız seçenek arasından birine tam anlamıyla odaklanamamak ve dikkatimizi verememekten şikayetçiyiz. Aynı durum çocuklar için de geçerli. Bizim gelişmiş yetişkin beyniyle bile uyum sağlamakta zorlandığımız bu dikkat dağıtıcı ve bol uyaranlı dünyaya çocukları hazırlayabilmek çok önemli.

Ekranlarda, okullarda, evde, reklam panolarında, her an her yerde bir uyaran-içerik sağanağı altında yaşayan çocuklarımıza odaklanabilme ve kendini denetleyebilme becerisi edindirmek zorunlu. Durmaksızın işleyen ve bol uyaranlı bir dünyada kendi yolunu yürüyebilen başarılı ve mutlu çocuklar yetiştirmek istiyoruz. Bunun için çocuğun gelişim yolculuğu boyunca edindirmemiz gereken en temel beceri odaklanabilme ve kendini denetleme becerisi. Çocuğun bu bilgi ve uyaran sağanağı altında kendisi için doğru bilgiyi seçip, odaklanabilmesi ve diğer uyaranlarla ilgili kendini kontrol edebilmesi gerekiyor.

Odaklanma ve özdenetimi 4 ana başlıkta inceleyebiliriz.

-Odaklanma 

-Bilişsel Esneklik 

-İşleyen Bellek 

-Ketleme Kontrolü 

ODAKLANMA 

Küçük çocuklar için odaklanma becerisi hedeflediği şey için “uyanık olmak” ve hedeflediği şeye “yönelebilmek” demektir. Örnek vermek gerekirse, henüz 14 aylık bir çocuğun kendisini beslemek için bir kaşık yemeği almaya çalışma sürecini gözlemleyebilirsiniz. Çocuğun yapmak istediği şeyle ilgili “uyanık olduğunu” ve o şeye “yönelme çabasını” görebilirsiniz. Daha temel düzeydeki bu “odaklanma” becerisine büyüdükçe bir koşul daha eklenir. O da hedefe “belli bir süre, içsel ve dışsal dikkat dağıtıcılara rağmen uyanık kalmak ve yönelmektir”. 

Odaklanma becerisini bu şekilde açıklamak mümkün. Aşağıya kendinizin veya çocuğunuzun odaklanma becerisi üstüne düşünebilmeniz için birkaç madde ekliyorum. Bu soruları 1’den 5’e kadar puanlayarak odaklanma becerinizle ilgili fikir edinebilir ve odaklanma becerinizi geliştirmek için “Odaklanma Becerinizi Geliştirmek İçin Yapılabilecekler” yazısından faydalanabilirsiniz. 

-Yaptığım şeye dikkatimi o denli veririm ki uzun bir süre dağılmadan onunla ilgilenebilirim. -Kolayca dikkatim dağılır. 

-Bazı şeyleri aklımda tutmakta çok zorlanırım. 

-İhtiyacım olduğunda konsantre olabilmem için enerjimi doğru seviyede tutabilirim. 

BİLİŞSEL ESNEKLİK 

Küçük çocuklar için bunu dikkatinin yönünü esnek bir şekilde değiştirebilmek şeklinde açıklayabiliriz. Örneğin, küçük çocuğunuzun ortamda konuşan birini izliyordur. Konuşan kişi değiştiğinde bakışlarını yeni konuşan kişiye kaydırır. Daha büyük çocuklar ve yetişkinler içinse koşullar ve talepler değiştiğinde dikkat konusunu ve bakış açısını değiştirebilmek anlamına gelmektedir. Örneğin, okulöncesi dönemdeki çocuğunuz aşçı rolünü oynarken arkadaşı oyunun senaryosunu değiştirerek onun doktor olmasını gerektirecek bir role çağırdığında buna uyum sağlayabilmesini örnek verebiliriz. Yetişkin olarak arkadaşınız size

bir konuyla ilgili bakış açısını bildirdiğinde ondan farklı bir bakış açısını saptayabilmeniz ve yeni açıya dikkatinizi verebilmeniz veya bu farklı bakış açıları arasında odağınızı değiştirebilmeniz bilişsel esnekliğe örnek olarak verilebilir. 

Kendinizin veya çocuğunuzun bilişsel esnekliğine dair düşünmek isterseniz aşağıdaki maddeler üstünde düşünebilirsiniz. 

-Denediğim şey işe yaramadığında vazgeçmek ve başka bir çözüm denemek bana zor gelir. -Kolayca değişime uyum sağlarım. 

-Birisini kendi görüşüme ikna edemediğimde genellikle neden yapamadığımı anlarım. -Yeni fikirleri benimsemede çok da hızlı değilim. 

İŞLEYEN BELLEK 

Adele Diamond, işleyen belleği şöyle tanımlıyor: Zihninizdeki bir bilgi üzerinde çalışırken ve yeni işlemler yaparken bu bilgiyi akılda tutabilmeniz. Şöyle ki, şu an bu satırları okuyorsunuz ve bunu aklınızda tutarak bir önceki okuduklarınızla bağlantı kurabiliyorsunuz. İşleyen belleğiniz iş başında yani! Örnekleri akıldan hesap yapmak, yapılacak işlerinizi kafanızda öncelik sırasına koymak veya bir sohbet esnasında duyduğunuz bir fikri az önce duyduğunuz fikirle ilişkilendirebilmek şeklinde çoğaltabiliriz. 

Aşağıya ekleyeceğim maddeler yoluyla kendinizin veya çocuğunuzun işleyen bellek becerisi üstüne fikir edinebilirsiniz. 

-Aynı anda birden fazla fikri akılda tutabilirim. 

-Okurken, az önce okuduğum şeyi aklımda tutmak benim için zordur. 

-Büyük sayıları akıldan toplayabilirim. 

-İlk önce neyi ve sonra neyi yapmayı planladığı her zaman hatırlayamam. 

KETLEME KONTROLÜ 

Ketleme kontrolü bir hedefe ulaşmak için duygularını, düşüncelerini ve davranışlarınızı kontrol edebilmeniz demektir. Günlük işlerin bir kısmını otomatik pilotta yaparız. Uyumak, yemek içmek, sabah kalkıp dişlerinizi fırçalamak gibi. Ancak gündelik akış içindeki bazı işler gerçekten çaba harcamanızı ve alternatif/daha çekici gelen şeyleri ketlemenizi gerektirir. Kalabalık bir ortamda birinin söylediklerini duymaya çalışmanız diğer seslere dikkatinizi vermeme çabasını da gerektirir. Sıcak havada çıkıp güneşlenmektense yetişmesi gereken bir projeyi bitirmek üzere çalışmanız dikkat dağıtıcı önceki seçeneği ketlemenizi ve daha az istenen ikinci hedefe dikkatinizi odaklayabilmenizi gerektirir. Bu duruma ketleme kontrolü deriz ve ketleme kontrolü çocukların ileride başarılı ve mutlu yaşam alışkanlıkları geliştirmeleri için edinmeleri gereken önemli bir özdenetim becerisidir. Aşağıdaki maddeler üzerinde düşünerek kendinizin veya çocuğunuzun ketleme kontrolü becerisini gözlemleyebilirsiniz. 

-Gürültülü bir ortamda olsam bile konuştuğum kişiye dikkatimi yine de verebilirim. -Etrafımda olan şeyleri takip ederken sorun yaşarım. 

-Evde ve işte bana ihtiyacı olan birisi tarafından bölündüğümde, konuyu değiştirip dikkat edebilirim. 

-Başka birini incitebilecek bile olsa düşündüklerimi pat diye söyleme eğilimindeyim. -Eğer başkaları tatlı yiyorsa, kilo vermek istesem bile genelde ben de bir tane alırım. -Hemen başarılı olmasam ve vazgeçmek istesem de yapmam gereken şeyi bırakmam. 

Yukarıda bahsi geçen odaklanma ve öz denetim becerileri bizler için bile çoğu zaman zor olabilmekte. Bu yüzden çocuklar için kolaylıkla empati kurabiliriz. Onlarla kurduğumuz

güvenli ve sabırlı bir ilişki içerisinde bu becerileri edinmeleri ve başarılı-mutlu bir hayata hazırlanmaları mümkün. Çünkü bu beceriler tıpkı kaslar gibi devamlı ve tutarlı bir şekilde çalışıldıkça gelişirler. Odaklanma, bilişsel esneklik, işleyen bellek ve ketleme kontrolü şeklinde başlıklandırdığımız odaklanma ve öz denetim becerilerini nasıl geliştirebileceğinizi bir sonraki yazılardan takip edebilirsiniz. Geliştirilmesi gereken bu becerilere dair bilgi edindikçe ve üstüne çalıştıkça kaslar gibi gelişmeleri umut verici!