Öfke ile Baş Etmek için Neler yapılmalı?

Kişi; haz almasını engelleyen herhangi bir durum, olay veya kişi ile karşılaştığında öfke hisseder. Uygun bir şekilde ifade edildiğinde öfke, son derece sağlıklı ve doğal bir duygudur. Ancak kontrolden çıkıp da yıkıcı hale dönüşürse okul-iş hayatında, kişisel ilişkilerde ve genel yaşam kalitesinde sorunlara yol açar. Öfkeye yol açan nedenler arasında; istediğini alamama, engellenme, haksızlığa uğrama, fiziksel incinme ve yaralanmalar, tacize uğrama, hayal kırıklığı, anlaşılmama, saygısızlık, saldırıya uğrama ve tehditler sayılabilir. Her bireyin öfkelendiği durumlar farklılık gösterebilir. Ayrıca birey bir gün öfkelendiği bir duruma başka bir gün öfkelenmeyebilir.Peki çocukların öfkesi nasıl olur? Anne babanın nasıl tepkiler verdiğine göre değişiklik gösteriyor. Çocuklar gözlemci varlıklar, öfkenin ne olduğunu, öfkelenince nasıl tepkiler verildiğini çoğu zaman gözlemleyerek öğreniyor ve aynılarını uyguluyorlar. İstekleri ve ihtiyaçları herhangi bir şekilde engellenen her çocuk öfke tepkisi gösterebilir. Bu çok normal bir durumdur.

Çocuklarda öfke nöbetleri genellikle 1 yaş civarında başlar. Okul öncesi dönemde öfke nöbetlerinin görülme olasılığı oldukça yüksektir. Bu, gelişimin doğal bir süreci olarak kabul edilmektedir. Çocuk, bu dönemde kendi kimliğini oluşturmaya ve bağımsızlığını elde etmeye çalışmaktadır. Kelime dağarcığı yeteri kadar gelişmediği için de kendini ifade etmekte güçlük çekebilir. Bu da çocuğun saldırgan davranışlar göstermesine yol açabilir. Öfke çocuğun çevresiyle iletişim kurma yöntemlerinden biridir; ancak çocuğun zamanla öfkesini kontrol edebilmesi ve yeni ifade yöntemleri öğrenebilmesi beklenir. Öfke tepkisi bazen nefes tutma şeklinde görülebildiği gibi tepinme, kendini yerlere atma, tekmeleme, vurma, kırıp dökme gibi saldırgan davranışlar da içerebilir. Bazı çocuklar öfkeleri ile baş etmede oldukça zorluk çekerler ve kendilerini yalnızca öfkeli ve saldırgan davranışlarla ifade etme yoluna giderler. Böyle çocuklar okul çağına geldiklerinde arkadaşları ve öğretmenleri ile olan ilişkilerinde sorunlar yaşarlar. Ebeveynleri kaygılandıran bu durumda öncelikle çocuğu nelerin öfkelendirdiğinin tespiti yapılmalıdır.

Ebeveynin öfke kontrolü sağlayamayan çocuğa karşı tutumu nasıl olmalıdır?

• Çocuğun öfkeli davranışlarının altında yatan en önemli sebeplerden birisi enerjisini nasıl harcayacağını bilmemesi olabilir. Enerji birikimi artan çocuk, yetişkinlerin taşkınlık olarak adlandırabileceği bazı davranışlar sergilemeye başlar. Çocuk, aile onu uyarana kadar davranışlarında bir yanlışlık olduğunun farkına varamayabilir. Ebeveynin bu durumu fark edip çocuğa hissettirmesi gereklidir. Bu farkındalık sonrası çocuğu enerjisini boşaltabileceği etkinliklere yönlendirebilir. Örneğin; çocuğu spora yönlendirmek, kum ve bahçe oyunları oynamasına izin vermek gibi. Eğer dışarıda fazla vakit geçirme şansı yoksa çocuğun evde hareketli oyun oynayabileceği bir ortam hazırlanmalıdır. Ayrıca çocuğun sık sık banyo yaptırılıp rahatlanması sağlanmalıdır.

• Çocuğa net bir şekilde öfkeli davranışlarına son vermesini söylemek gereklidir. Çocuğun öfkeli davranışlarına devam ettiği gözlenirse öfkeli hali daha kötüye gitmeden dikkati dağıtılmaya çalışmalı veya başka bir alana yönlendirilmeye çalışılmalıdır. Çocuk öfkeli davranışlar sergilediği zaman onunla özel olarak ilgilenmek yerine bu davranış görmezden gelinmeli ve öfkeli davranışlar sergilemediği zamanların önemi vurgulanmalı.

• Çocuğun öfkelenmesine neden olan duygu ve düşünceleri hakkında onunla konuşulmalıdır. Öfke duygusunun hangi olumsuz davranışlara neden olduğu ve neden kendisine ve çevresine zarar verebileceği çocuğa açıklanmalıdır.                                   

• Çocuğun aile içindeki ortamı huzurlu olmalıdır. Unutulmamalıdır ki, okul öncesi dönemi çocukların öğrenme yöntemlerinden biri de modellemedir. Çocuğun evde ya da çevresinde karşılaştığı figürlerden biri sürekli olarak öfkeli davranışlar sergiler ve problemlerini saldırgan davranışlarla çözmeye çalışırsa çocuk kolaylıkla bunu model alabilir.

• Çocuk saldırgan bir tutumla amacına ulaşmamalıdır. Örneğin; markette, alışveriş merkezinde ya da bir oyuncakçıda çocuk istediği bir şeyin alınması için tutturabilir, ağlayabilir hatta kendini yerden yere atabilir. Böyle bir durumda anne-babanın çevreye karşı “Ayıp olmasın” düşüncesiyle çocuğun isteğini gerçekleştirmesi gelecek birçok ağlama krizinin habercisidir. Anne- babanın buradaki tutumu son derece kararlı olmalıdır. Eğer çocuk hayır cevabını aldıysa çocuğa hayır cevabının nedeni açıklanmalı ancak çocuk halen öfkeli davranışlarını sürdürüyorsa bulunulan ortamdan uzaklaştırılıp sakinleşmesi sağlanmalıdır.

• Çocuğun grup halinde oynanabilecek oyunlar veya yapılacak sporlara katılmasını desteklemek gereklidir. Kazanma veya kaybetme kavramları grup oyunları esnasında ortaya çıkacağından çocuğun davranışları, sorunları çözmeyi öğrenmeye yönelik olacaktır.