Oniomania Üzerine - Tüketim Çağında Alışveriş Bağımlılığı

Alışveriş yapmak sizin için ne ifade ediyor? Bütçenizin ne kadarını alışverişe ayırıyorsunuz? Sadece ihtiyaçlarınızı mı karşılıyorsunuz yoksa ihtiyacınız dışında alışverişler yapıyor musunuz? Dolabınızda gereksiz eşyalarınız var mı? Alışverişe çıkmadan önce plan yapıyor musunuz? Yaptığınız alışveriş sonrası kendinizi nasıl hissediyorsunuz? Sizce alışverişi seven herkes bağımlı mıdır?

Bağımlılık; bir maddenin veya davranışın olumsuz sonuçları olmasına rağmen ısrarla yapılması ve buna engel olunamaması durumudur. Bağımlılık hem maddesel hem de davranışsal olarak gruplandırılmaktadır. Egzersiz, kumar, oyun, internet gibi davranışsal bağımlılık türlerinden biri olan alışveriş bağımlılığı anlık istek ve hazlar ile kişinin ihtiyacı olmadığı halde kendine engel olamayıp satın alma davranışını göstermesini içeren bir bağımlılık çeşididir. Bağımlılığın insanın duygusal ve fiziksel olarak rahatsızlık duyduğu durumlara karşı geçici bir rahatlama hissi verdiği bilinmektedir. Bağımlılık çeşitleri her ne kadar farklılık gösterse de aslında alkol bağımlısı alkol alırken, alışveriş bağımlısı da alışveriş yaparken aynı tatmin duygusunu yaşar.

Tüketim, toplumun ortak özelliği olduğundan bireylerin ihtiyaç ve gelir düzeyi arasındaki dengeyi sağlayarak alışveriş yapması normaldir. Kişiler alışveriş yapmaktan keyif alıyor da olabilir. Ele aldığımız konu, normal düzeyde alışveriş yapan kişileri değil; satın alma davranışına engel olamayan, alışveriş yaparken yüksek hazzın peşinden pişmanlık duygusu yaşayan, gelir düzeyinin çok üstünde harcama yapan, anormal satın alma davranışı gösteren kişileri kapsamaktadır.

Alışveriş bağımlılığı kavramı 1900’lü yıllarda ortaya atılarak “oniomania” olarak tanımlanmıştır. O yıllarda mağazalara gidip alışveriş yaparak gerçekleştirilen bu bağımlılık günümüzde teknolojinin yaşamımıza getirdiği değişiklik ve yenilikler ile birlikte çevrimiçi bir şekilde de gerçekleştirilebilmektedir. Reklamlar ile kişilerin alışveriş yapma isteği canlı tutularak, gereksiz tüketime çağrışım yapılmaktadır. Yapılan reklamlarla birlikte online alışveriş platformlarındaki arama kolaylığı, uygun fiyat, çeşitlilik, zaman, kullanışlılık, eğlence gibi faktörlerden dolayı çevrimiçi alışveriş oldukça yaygınlaşmıştır. Bu durum da bağımlı kişilerin sayısında artışa neden olmuştur.

Alışveriş bağımlılığı, bireylerin hayatını açıkça olumsuz yönde etkileyen zorlayıcı ve karşı gelinemez alışveriş yapma davranışı olarak tanımlanır. Bağımlılığa sahip kişiler bütçelerini zorlayacak şekilde alışveriş yapma, ihtiyaçlarının dışında bir şeyler satın alma, çok uzun süre alışveriş yapma davranışlarını sergilerler. Bağımlı olmayan alıcılar, alışveriş öncesi plan ve hesaplama yaparken; bağımlı olan alıcılar dürtüleriyle hareket ederler. Alışveriş bağımlılığında satın alınan üründen çok satın almanın verdiği haz ön plandadır. Engellenmemek için tek başına alışveriş yaparlar ve genellikle kredi kartı kullanırlar. Kaygı ve stres gibi olumsuz duygular içerisinde olan bağımlılar için alışveriş yapmak bu duyguların kurtuluşudur. Kişiler için aniden gelen alışveriş isteği karşı gelinemez bir şiddettedir. Bu kişilerin evi bir sürü gereksiz, kullanılmamış eşya ve kıyafetler ile doludur. Kurtuluş olarak görülen bu davranıştan sonra bireyler çok para harcadığı için pişmanlık ve suçluluk hisseder. Davranışının aşırı ve mantıksız olduğu bilinir ama değiştirmek için yapılan çabalar çoğu zaman boşa gider.

Yazımızın sonuna geldiğinizde kendinize ve çevrenize objektif bir göz ile bakıp bu bağımlılık türüne yatkın olduğunuzu düşünüyorsanız, psikolojik destek almak sağlıklı bir adım olacaktır. Çünkü farkındalık problemlerin ilerlemesindeki en büyük kalkandır.

Uzman Klinik Psikolog Damla Kankaya Sünteroğl