Osteoporoz Nedir?

Osteoporoz Nedir?

Halk arasında  kemik erimesi olarak da bilinen osteoporoz; düşük kemik kütlesi ve kemik dokusunun mikro yapısında bozulma sonucunda, kemik kırılganlığına yatkınlık ve kemik kırık riskinde  artış ile karakterize sistemik bir iskelet hastalığıdır.

Osteoporoz   aslında ‘‘sessiz  bir hastalık’’tır. Osteoporozu  olan bir hastada hiç semptom görülmemesi ve ancak kırık oluştuktan sonra  hastalığın fark edilmesi sessiz  hastalık teriminin kullanılmasına neden olmuştur.

Osteoporozda  kemik kütlesi ve  kalitesi   önemlidir. Kemik  kalitesinde  yetersizliğe    yol açan  en  önemli  neden  ileri  yaştır. Yaş ile birlikte  kemik  kalitesi ve kütlesi de    etkilenmektedir.

Osteoporoz  kemiğin trabeküllerinin incelmesi sonucu porositesinin (gözeneğinin)  artışıdır. Yukarıdaki  resimde soldaki  genç bireyin  kemiği  ortada alt yuvarlakta  gösterilen  normal gözenekli  kemiktir. Sağdaki  osteoporotik bireyin kemik yapısı ise yukarıdaki  şekilde görülen micro yapısı bozukmuş kemiktir. Alttaki  resimde  normal ve osteoporotik  kalça  kemiğinden alınan kesitler görülmektedir.

Osteoporozun Sıklığı Nedir?

50 yaş üstü her 3 kadından birinde ve her 8 erkekten birinde osteoporoz gelişmektedir. 70 yaş civarında bu fark azalmaktadır.

Normalde Kemiğin Yapısı Nasıldır?

Kemik  % 35 organik  ve  % 65 inorganik  kısımdan  oluşur.  Organik kısmı  temel yapı taşı  olan protein  ve kemik yapım ve yıkımını yapan hücrelerden oluşur.  İnorganik kısmı  ise  kalsiyumun  içinde  bulunduğu kalsiyum-hidroksi apatit oluşturur.

Kemiklerin genetik olarak kodlanmış olan biçimlerini alma sürecine modelizasyon, erişkinlik boyunca görülen ve birbirini izleyen yapım/yıkım sürecine de remodelizasyon adı verilir. Normalde, vücuttaki tüm kemikler sürekli bir yapım-yıkım durumundadırlar.

Kemiğin yapım ve yıkım  süreci kortikal kemikte 100 gün,  trabeküler kemikte 200    gündür.  Yani kemik  doku dinamik bir  yapıdır.Tüm iskeletin dönüşüm hızı  % 10/ yıldır, bir yılda tüm vücut kemiğinin onda biri yeniden yapılır.

İnsan yaşamı boyunca ortalama 35 yaşına kadar kemikte yapım yıkımdan daha fazla, 35 yaşından sonra ise yıkım  yapımdan fazla olur. Tepe kemik kütlesi  35 yaş civarında maximum seviyesindedir.

Ortalama 35  yaşından sonra kemik kütlesi azalmakta ve kemik kırık  eşiği  geçildikten sonra kırık oluşma ihtimali  artmaktadır. Kadınlarda  östrojen seviyesinin   hızla azaldığı menapozun ilk 5 yılında kemik kaybı oldukça fazladır.Bu oran her yıl için %3 gibi oldukça fazladır.
 

Osteoporoz İçin Risk Faktörleri Nelerdir?

•     İleri yaş, kadın cinsiyet,
•     45 yaş altı doğal ya da cerrahi menapoz,
•     Beyaz ırk, ufak tefek zayıf yapı,
•     Ailede osteoporoz veya kırık öyküsü,
•     Erkek veya kadında sex hormon eksikliği,
•     50 yaşından sonra düşük travma sonrası kırık öyküsü,
•     Kalsiyumdan fakir beslenme,yetersiz vit-D,
•     Aşırı tuz ve protein alımı,
•     Sigara, alkol, aşırı kahve tüketimi,
•     Düzenli egzersiz yapılmaması,immobilite,
•     Kemik yıkımını hızlandıran ilaçlar,
•     Kemiği etkileyen bazı hastalıklar (romatizmal hastalıklar, troid hastalığı, hiperparatroidizm v.b)
   

Yukarıdaki faktörlerden bir ya da birden fazlası sizde var ise osteoporoza yakalanma ve kırık riskiniz yüksektir. Osteoporoz riskiniz olup olmadığını anlamak için Uluslararası Osteoporoz Vakfı tarafından hazırlanan BİR DAKİKALIK OSTEOPOROZ RİSK TESTİnden yararlanabilirsiniz.

1- Anne veya babanızda basit bir zorlanma veya hafif bir düşme sonrasında kalça kırığı oldu mu ?
Evet Hayır
2- Sizde basit bir zorlanma veya hafif bir düşme sonrasında kalça kırığı oldu mu ?
Evet Hayır
3- Üç aydan uzun bir süre kortizon içeren ilaç kullandınız mı ?
Evet Hayır
4 – Boyunuzda 3 santimetreden fazla kısalma oldu mu ?
Evet Hayır
5- Fazla miktarda alkol tüketiyor musunuz ?
Evet Hayır
6 – Günde 20′ den fazla sigara içiyor musunuz ?
Evet Hayır
7 – Sık olarak diare-ishal sorununuz oluyor mu? (Çölyak veya Crohn hastası mısınız ? )
Evet Hayır

• Kadınlar için

8 – Menapoza 45 yaşından önce mi girdiniz ?
Evet Hayır
9- Regl düzeniniz 12 ay süre ile aksadı, kesintiye uğradı mı ?
Evet Hayır

• Erkekler için

10- Testosteron seviyesinde azalmaya bağlı impotans veya libido kaybınız oldu mu ?
Evet Hayır

Eğer bu sorulardan birine yanıtınız evet ise bu konu ile ilgili bir uzman hekime başvurunuz.
 

Osteoporozda Tanı Nasıl Konur?

Kişinin  öyküsünde ve yapılan  fizik muayenede  osteoporoz  ile  ilgili bir bulgu  saptanırsa  ve başka  bir  nedenden  dolayı bile  olsa  çekilen Torakal,lomber,pelvis grafilerinde kemik yoğunluğunun  yetersiz  olduğu  düşünülürse  uzman doktor  tarafından  kemik mineral yoğunluğu ölçümü  yapılarak  tanı konulur.Bu amaçla en çok  DEXA  yöntemi kullanılır.

Buna  göre  T  değerinin;

0– -1                  normal                                                                                           

-1- -2.5              osteopeni                                                                                       

-2.5 üstü           osteoporoz                                                                                      

-2.5 + kemik kırık öyküsü yerleşmiş osteporoz  olarak kabul edilir.                         

T  değeri  kişinin  kemik  yoğunluğunun   genç  erişkinle  kıyaslandığı  bir orandır.

Osteoporoz Nelere Yol Açabilir?

A.KIRIKLAR 

1.VERTEBRAL KIRIKLAR

En fazla gözlenen kırık tipidir.
Dörtte biri semptomatiktir.
Boyda kısalmaya, kifoz gibi spinal deformitelere, sırt ağrısına,akciğer fonksiyon bozukluğuna neden olur.
Vertebrada  gelişen çökme kişide  sırt,bel ağrısı, deformite  ve  boyda kısalmaya neden olabilir veya daha kötüsü  kişi  bunun  farkında olmayabilir.

Burada  kişinin  yaşı ilerledikçe  vertebrada  gelişen deformiyete  bağlı  olarak  boyunun kısaldığı görülmektedir.

2.KALÇA  KEMİĞİ  KIRIKLARI

Mortalite oranı yüksek kırıklardır. ( kırık sonrası ilk yıl  mortalite % 25)
Kişinin yaşamını kısıtlayan ve yaşam kalitesini  bozan  olaylardır.
Kalça kemiğinde gelişen  osteoporoz  nedeniyle  gücü  zayıflayan  kemik, düşme  sonrasında kolayca kırılabiliyor.

3.EL BİLEK KIRIKLARI

Vertebral kırıklar  gibi daha genç  yaştaki hasta  grubunu etkiler.
El bileğinde ağrı ve deformiteye neden    olabilirler.

B.KEMİK  AĞRILARI

En önemli  yakınmadır.
Özellikle sırt ve bel ,kalça bölgesinde yoğundur.
Kemik kırığı  olmadan da ağrı  olabilir.
Ağrıya bazen kramp ve yorgunlukta eşlik edebilir.

Osteoporozdan Korunma

Osteoporozdan korunmanın başlıca yöntemi tepe kemik kütlesine erişinceye kadar olan dönemde güçlü, sağlam kemik yapıyı oluşturmak ve sonraki yaşlarda kaybı engellemektir. Yeterli ve güçlü kemik kütlesine sahip olursak ileri yaşlardaki kaybımızı daha az problem ile atlatabiliriz. Kemik kütlesi genetik faktörlere bağlı olarak değişebilirse de yaşam  biçimimizi  akıllıca  düzenleyerek osteoporozu yavaşlatabilir ve hatta engelleyebiliriz.

 A. ALDIĞINIZ KALSİYUM MİKTARINI ARTTIRIN

Kalsiyum sadece kemik sağlığı için değil, diğer vücut fonksiyonları içinde gerekli bir mineraldir .
Kalsiyum ihtiyacı ergenlikte, hamilelikte, emzirme döneminde ve menapozdan sonra artmakta günlük 1000-1500 mg’ a çıkmaktadır.
Bu gibi özel durumların dışında günlük gereksinim 800 mg kadardır.

B. ALINAN VİTAMİN D MİKTARI ÖNEMLİDİR

D vitamini kalsiyumun barsaktan emilimine ve kemikler tarafından depolanmasına yardımcı olan bir hormondur.
Günlük ihtiyacımız olan miktar 400-800 İU’dur.
Güneş ışığının etkisi ile ciltte, karaciğerde ve böbrekte sentezlenerek aktif D vitamini haline dönüşür.
İleri yaşlarda özellikle böbrekten yapımının azalması yaşlanma sonucu osteoporozun artmasına yol açan önemli bir durumdur.

C. ALKOL VE SİGARA KULLANIMINA DİKKAT

Sigara içmekten kaçının.Sigara içenlerde    vücut kitle indexi  ve östrogen miktarı azdır, erken menapoza girerler.
Alkol kullanımı ile kalsiyum emilimi azalır,  atımı artar,beslenme alışkanlığı bozulur. Aşırı alkol tüketimi ( günlük 100 ml fazlası)   önerilmez.

D. KAFEİN VE PROTEİN İÇERİĞİ  FAZLA GIDA TÜKETİMİNDEN SAKININ

 Aşırı   kafein  tüketimi  kalsiyum    atımını    arttırır.(150 mg kafein-3 mg cal.)
 Fazla  protein tüketimi,  özellikle hayvansal    proteinler  kalsiyum  atımını  arttırır.

E. EGZERSİZİN  ÖNEMİ

• Genç erişkinlerde egzersiz tepe kemik kütlesini arttırmakta ve böylece daha sonra görülebilecek kırık riski azalmaktadır.
• Erken menapozal kadınlarda östrojen yetersizliğine bağlı hızlı kemik kaybı egzersizle yavaşlayabilmektedir.
• Yaşlı erişkinlerde egzersiz yaşa bağlı kemik kütlesi azalmalarını geciktirebilmekte ve düşme insidansı ve düşme sonucu gelişebilecek hasarı azaltabilmektedir.

OSTEOPOROZDA  EGZERSİZİN  AMAÇLARI

1.Kas gücü ve kütlesini arttırmak,

2.Denge ve koordinasyonu geliştirmek,

3.Postürü düzeltmek ve deformiteleri engellemek,

4.Eklem stabilitesini sağlamak,

5.Kardiyorespiratuvar dayanıklılığı arttırmak,

6.Emosyonel stabiliteyi sağlamak, kişinin kendine güvenini arttırmak,

7.Hızlı kemik kaybını yavaşlatmak ve durdurmak.

Kemiklere yük bindiren; yani vücut ağırlığını kemiklerimize taşıtarak ayakta yaptığımız egzersizler kemiklerimizi uyararak güçlenmesine yardımcı olur. Ancak öne eğilerek yapılan hareketler omurga kemiklerinde kırılmaya neden olabileceğinden egzersiz sırasında bu hareketlerden kaçınılmalı ve düzgün bir duruş sağlayan sırt kaslarının kuvvetlendirilmesine çalışılmalıdır. Bu  amaçla yürüme, yüzme ve doktor kontrollü bazı egzersizler  önerilebilir.

Osteoporozda Tedavi?

Amaç  kemik yıkımının azaltılması ve oluşabilecek kırıkların önlenmesidir. Bu amaçla;

-Kalsiyum ve vit-D,

-Hormon replasmanı,

-Yıkımı azaltan ilaçlar (alendronat, risedronat, kalsitonin, SERM türevi ilaçlar) kullanılabilir.

Kullanılacak  ilaç  tedavisinin  belirlenmesinde  dikkat  edilmesi  gereken  pekçok kriter mevcuttur.

Başvurulan  uzman doktor  hastanın klinik  durumuna göre bir ilaç belirleyip  tedaviye  başlar  ve hastayı belirli aralıklar ile  kontrol  ederek tedaviyi izler.Önerilen  kemik  yoğunluk ölçümünün  2 yılda bir yapılmasıdır.

HRT (Hormon Replasman Tedavisi ) en eski tedavilerden birisidir. Ancak günümüzde özellikle menapoz semptomları olan erken postmenapozal kadınlarda osteoporozun önlenmesi amacıyla kullanımı önerilmektedir. Östrojen hormonu progesteron ile birlikte ya da tek başına kontrollü olarak önerilebilir.

Bifosfanatlar son yıllarda üretilen ,ağızdan alınıma elverişli kemik yoğunluğunu arttıran ilaçlardır. Ülkemizde Etidronat, Alendronat, Risedronat,İbandronat  bulunmaktadır. Alendronat ve risedronatın hem günlük ,hem de haftada bir alınabilecek ve risedronat,ibandronatın aylık   formları mevcuttur. Yapılan çalışmalarda günlük, haftalık  ve  aylık  alım arasında etkinlik ve yan etkiler bakımından fark bulunamamıştır. Bifosfanat kullanımına başlamadan önce olası hipokalsemiyi önlemek için kalsiyum ve D vitamini eksikliği varsa muhakkak düzeltilmelidir. Ancak kalsiyum ile bifosfanatların aynı anda alınması durumunda emilim bozulduğu için eş zamanlı alınmaması gerektiği unutulmamalıdır. Bifosfanatlar genelde iyi tolere edilen, önemli yan etkileri olmayan ilaç gruplarıdır.

Kalsitonin enjeksiyon ya da nasal sprey şeklinde tedavide yer almış, özellikle kırığı olan hastalarda ağrıyı da kontrol eden bir ilaçtır. En az 2-3 yıl süre ile kullanılmalıdır.

Selektif östrojen reseptör modülatörleri (SERM) yeni bir ilaç grubu olup östrojen reseptörlerine yüksek ilgileri olan, bazı dokularda östrojen etkisini taklit ederken, bazılarında antiöstrojen etki gösteren ilaçlardır. Bu gruptaki ilaçlardan en iyi bilinenleri , her ikisi de meme kanserinin tedavisi için geliştirilmiş olan tamoksifen ile yeni bir ilaç olan raloksifendir. Raloksifen osteoporozun önlenmesi için kullanabilecek ilaç gruplarından birisi olarak günümüzde dünyada ve ülkemizde yeni bir tedavi seçeneği olarak yerini almıştır. Osteoporozu olan postmenapozal kadınlarda meme kanseri riskini azalttığı bildirilmektedir.

Paratiroid hormonu kan kalsiyum ve fosfat düzeyini ayarlayan bir hormondur. Yüksek plazma konsantrasyonları kemik rezorbsiyonunu arttırırken, düşük dozlarda aralıklı olarak verildiğinde kemik formasyonunu arttırabilir. Özellikle ciddi osteoporozlu olgularda vertebra ve vertebra dışı kırıklara olan etkisi nedeniyle gelecekte önemli bir tedavi seçeneği olarak görünmektedir.

Kalsiyum diğer tedavilerin yanısıra günlük yeterli kalsiyumu alamayan menapoz sonrası kadınlara önerilen bir ilaçtır. D vitamini eksikliği olan kişilerde kalsiyumun D vitamini ile beraber alınması önerilmektedir. D vitamini seviyesi yaşla birlikte azalır. Kalsiyum ile birlikte uygulanan vitamin D tedavisinin kalça ve vertebra dışındaki diğer kırıkların oranını azalttığı ve serum paratiroid hormon düzeylerini düşürdüğü belirlenmiştir.