Otizmde Dil ve Konuşma Terapistinin Rolü

Otizm spektrum bozukluğu (OSB), sosyal iletişim ve etkileşimdeki eksiklikler ve kısıtlı, tekrarlayan davranışların varlığı ile karakterize nörogelişimsel bir bozukluktur. Otizm spektrum bozukluğunda sosyal iletişim eksiklikleri çeşitli şekillerde ortaya çıkar ve ortak dikkat; sosyal karşılıklılıktaki bozulmalar, sosyal etkileşim için sözlü ve sözsüz iletişim yollarını kullanmakta zorluklar içerebilir.

Dil ve konuşma terapistleri OSB’e sahip bireylerle sosyal iletişim, dil ve bilişsel becerilerin geliştirilmesi üzerine çalışmaktadır. Aşağıda OSB’li bireylerin sosyal iletişim, dil ve bilişsel becerilerde yaşadıkları zorluklar sıralanmıştır. Dil ve konuşma terapistleri sıralanan zorlukları tespit etmekte ve geliştirilmesine yönelik terapi hizmeti vermektedir.

Sosyal İletişim Bozuklukları

Ortak Dikkat

İki veya daha fazla kişinin aynı nesne veya olaya birlikte odaklanmasıdır. OSB’li bireylerde ortak dikkatte yaşanan sınırlılıklar;

-Sosyal çevrede insanlara yönelmede zorluk 

-Ortak dikkat gerektiren etkinliklere az katılım 

-Başkasını ortak dikkat gerektiren etkinliklere davet etmekte sınırlılıktır. 

-Kendisinin ve başkasının duygusal durumlarının nedenine ilişkin faktörleri belirlemede zorluk

Sosyal Karşılıklılık:

İnsanların davranışlarının birbirlerini etkilediği ileri-geri etkileşimdir. OSB’li bireylerde sosyal karşılıklılıkta yaşanan sınırlılıklar;

-Etkileşim için iletişim başlatmada zorluk

-Karşıdan gelen etkileşim talebine uygun yanıt vermede problemler

-Sosyal bağlama ve başkalarının durumlarına ilişkin duyarlı bir konuşmayı başlatma ve sürdürmekte zorluk

-Etkileşimi sıralı şekilde takip etmekte zorluk

-İletişimde yaşanan kopuklukları/kesintileri fark etmekte ve bunu düzeltmekte zorluktur. 

Sosyal Biliş: 

Çevremizdeki insanları ve onlarla yaşanan olayları algılama, katılma, düşünme ve anlamlandırma ile ilgili zihinsel süreçleri ifade eder. OSB’li bireylerde sosyal bilişte yaşanan eksiklikler;

-Duyguları anlamak ve düzenlemekte zorluklar

-Başkalarının bakış açılarını öngörebilmek de sınırlılık

-Toplumsal kuralları fark edip buna uygun hareket etmekte güçlük

-Kendi duygusu ile karşısındaki kişinin duygusu arasındaki farkı kavrayabilmekte güçlük

-Bağlam içerisinde çeşitli bilgileri bütünleştirerek anlamlandırmakta zorluktur.

 

Dil ve Bilişsel Becerilerdeki Bozukluklar 

OSB’li bireylerde görülebilecek dil ve bilişsel bozukluklar;

Gecikmeli veya aksayan şekilde ilerleyen dil gelişimi

-Daha önce öğrenilen/kullanılan kelimelerin kaybı

-Eylemler ve insanların isimleri gibi sosyal uyaranları temsil eden kelimelerin gecikmeli edinimi (ilk kelimeler genellikle isimler ve niteliklerdir)

-Ekolali

-İfade edici dilden daha geri alıcı dil becerileri

Sözsüz iletişim becerilerinde zayıflık

-Yüz ifadesi, vücut dili, jestlerin geciken bir şekilde kazanımı

-Alışılmadık jestlerin kullanımı (göstermek yerine çekiştirmek, vermek eylemi için kullanılan jestin yerine anlamsız bir jest kullanımı)

-Çevresindeki jest, mimik ve beden dilini yorumlamakta sınırlılık

Ses üretimi ve kullanımında sınırlılık

-Bakıcıdan kendine dönük gelen seslerine atipik yanıt verme

-Atipik vokal üretimler

-Konuşma sırasında tek düze bir ses tonu kullanımı

Sembolik oyun kurma ve devam ettirmede güçlük

-Nesnelerin/oyuncakların işlevsel kullanımının gecikmeli edinimi

-Yaratıcı oyun geliştirmekte zorluk (tekrarlı ve esnek olmayan oyunlar oynanması)

-Etkileşim gerektiren oyunlarda sınırlı katılım sağlama

Sohbeti sürdürmekte zorluk

-Konuşma sırasında bağlama uygun ses seviyesinde, vurgu ve tonlamada hatalı üretimler

-Konuşmanın zamanlanmasını ayarlamakta güçlük

-Sohbet sırasında uygunsuz ve gereksiz bilgilerin verilmesi

-Gerekenden az ayrıntı içeren bilgi verilmesi

-Ortak ilgiyi belirleyip bu konuya dahil olan konuları belirlemekte zorluk

-Özel ilgi alanıyla ilgili konuşmaya meyilli olma

-Açıklama istendiğinin farkına varmakta zorluk

-Sorulan sorulara eksik yanıt verme

-Deyimler, çok anlamlı kelimeler ve mecazı anlamakta ve kullanmakta sınırlılık

 

Okuma ve yazmada zorluk

-kitapları işlevsel kullanmakta yaşanan zorluk

-Karşılaştırmalı, ikna edici, farklı bakış açıları gerektiren metinleri anlamakta zorluk

-Ana fikri anlama, özetleme ve yazarken yeterli bilgiyi vermekte zorluk

Yürütme işlevinde yetersizlik

-Zayıf problem çözme becerisi

-Zayıf planlama ve organizasyon yeteneği

-Ketlemede zorluk

-Olayları genişletmede sınırlılık

Dil ve Konuşma Değerlendirmesi

Dil ve konuşma terapisti, değerlendirme seansında OSB tanılı bireyi sosyal iletişim, sözlü ve sözsüz dil, konuşma, yazı dili, alternatif iletişim yöntemi ve beslenme-yutma becerileri çerçevesinde inceler. Dkt, değerlendirmede aileden yoğun bilgi almakla birlikte gözlem yapar, gerekli durumda OSB’li birey ile direkt bir temasta da bulunabilir.

Terapi Hedefleri Nelerdir?

Terapinin amacı, sosyal iletişimi ve diğer dil becerilerini geliştirmek ve davranışları, bireyin daha iyi ilişkiler geliştirebilmesi, sosyal ortamlarda etkin bir şekilde işlev görebilmesi ve günlük hayata aktif olarak katılabilmesi için değiştirmektir. 

Unutulmamalıdır ki, yapılan terapilerin etkililiğini arttırmak ve günlük hayata yansımasını sağlamak değerli ailelerin katılımı ile mümkündür.