Otobüs ve Uçak Yolculuğunda Toplardamar İçi Pıhtı Riski Nasıl Azaltılabilir?

İlk olarak 1954 de tanımlanan uçak yolculuğuna bağlı damar içi ani pıhtılaşma hastalığı 1977 de‘’Ekonomi sınıfı trombozu’’ olarak adlandırılmıştır. Günümüzde Travellers Thrombosis (Yolcu Pıhtılaşması) adı ile anılmaktadır. Uzun bir uçak yolculuğu  sonrası akciğer embolisi nedeniyle ölen genç bir yolcuda saptanan uçuş embolisi konusunda yapılan araştırmalar 4-5 saatten fazla süren uçuşlarda derin ven trombozu olasılığının yaklaşık %5-10 oranında olduğunu, bu ölümcül olabilen hastalığın uçuş süresince giyilen  varis çorapları, riskli yolcularda ise uçuştan birkaç saat önce yapılan düşük molekül ağırlıklı heparin enjeksiyonları ile önlenebildiğini göstermektedir.Yine uzun süren tren ve özellikle otobüs yolculukları da bacaklardaki hareketsizlik nedeniyle aynı etkiyi göstererek derin damarlarda pıhtıya neden olabilmektedir..Otobüs yolculukları uzun sürebilmesine rağmen sık aralarla mola verilmesi nedeniyle risk uçak yolculuğuna göre biraz daha azalmaktadır.Ancak 4 saatten fazla mola verilmeden yapılan tüm yolculuklar damar içi ani pıhtılaşmaya yol açabilmekte,onun da en hafifi tromboflebitis adı verilen yüzeysel toplardamar pıhtılaşması,daha ciddi bir hastalık olarak derin ven trombozu ve nihayet öldürücü olabilen Akciğer embolisidir.

Bu ana  başlık altındaki en yaygın ve tehlikeli damar hastalığı  bacaklarda oluşan derin ven trombozudur (toplardamar içi pıhtılaşma).Varis ve venöz yetersizlik hastalığı bulunanlarda daha sık görülen bu hastalığın en ciddi  sonucu Venöz Tromboemboli (anatoplardamar içi pıhtının uzak organlara gitmesi)dir. Derin ven trombozunu önemli bir hastalık yapan yol açtığı iki ciddi komplikasyondur.

Bunlardan birincisi akut dönemde görülen pulmoner emboli (Akciğer embolisi) iken diğeri uzun dönemde ortaya çıkan posttromboflebitik sendromdur. Derin ven trombozu geliştikten sonra doğal gidişine bırakılırsa ölümcül komplikasyonu olan pulmoner emboli oluşur. Bacaktaki bir ven(toplardamar) pıhtısının neden olduğu bu acil ve ölümcül tablonun asıl sorumluları ise staz(kan akımındaki yavaşlama), damar duvarı harabiyeti ve kandaki hiperkoagulabilite (pıhtılaşmaya eğilim)dir. Bu kriterlerden en az biri tromboz  riskini arttırmaya yeterlidir.

Çoğunlukla genişlemiş varisler ve venöz yetersizlik tabloları dolaşımda yavaşlamaya zemin hazırlar. Uzun süren hareketsizlik sağlıklı görünen insanlarda da ven trombozuna neden olabilir.  4 saatten fazla uçak yolculuğu, 6 saatten daha uzun süren molasız otomobil,tren ve otobüs yolculukları boyunca hareketsiz kalmak riskli sayılmaktadır. Bu kişilerde yolculuk sırasında veya sonrasındaki 4 hafta içinde derin ven trombozu olasılığı çok yükselir.

Uçak ve otobüs koltuk sıra aralıklarının darlığı sonucu yolcuların bacaklarında oluşan hareketsizlik, uçaklarda kabin basıncı değişiklikleri, ortamdaki düşük nem oranı, az su içilmesi yani akut ve kronik susuzluk,yolculuk öncesi ve sırasında alınan diüretik(idrar söktürücü) özellikli  çay, kahve, alkollü içecekler kanın sıvı kısmının azalmasına yol açarak venöz tromboza davetiye çıkartmaktadır.Özellikle uçaklarda pencere yanı ve orta koltuklarda oturanlarda derin venöz tromboz ve akciğer embolisi olasılığı koridor tarafında oturanlara göre daha fazladır. Venöz trombozlu olguların %85 i koridor dışındaki koltuklarda oturanlarda görülür.4 saatten fazla uçuş sonrası oluşan tromboz riski 4 saat altındaki uçuşlara göre çok daha fazladır.Otobüs yolculukları eğer uzunsa verilen her molada muhakkak en az bir 5 dakika kadar mola yerinde yürünmeli,yolculuk sırasında aralıklı olarak ayak yürüyüş hareketine benzer şekilde hareket ettirilmelidir.Ama en önemlisi en ufak bir varis ve venöz yetersizlik belirtisi mevcut ise Kalp Damar cerrahi uzmanı tarafından yapılacak muayene ve Doppler Ultrason tetkiki sonuçlarına göre hastalık koruyucu amaçlı olarak tedavi edilmelidir.

Uzun süren otobüs ,tren,uçak yolculukları sırasında  özellikle varisleri bulunan yolcular , tüm hamile kadınlar  bol su içmeli ve varis çorabı giymelidir. Uzun sürecek uçak yolculuklarında ise bunlara ilave olarak uzmanlara danışılarak düşük molekül ağırlıklı heparin türü kan sulandırıcı  ilaç koruması uygulanmalıdır.