Öz Değer Şemalarımız

Sohbet etmekten çok keyif aldığım bir arkadaşımın, değerler üzerine yaşadığı sıkıntılarla ilgili konuştuğumuz bir gün yaşadığım o içsel süreci sizinle paylaşmak istiyorum.

O karşımda " Kendimi değerli hissetmiyorum." derken kafamda onun değerle ilgili kavramlarını, bunu hangi alanda yapılandırdığını bulmaya çalışıyor, bir yandan da ona " Ne olursa kendini değerli hissedersin?" diye sorular soruyordum. Kendimin onun anlattığı şeylerden ne kadar uzak olduğunu, değerli hissetmek için somut bir şeye ihtiyaç duymadığımı düşünüyordum tabii ki bir yandan çocukluğum, anne baba ilişkilerim geçiyordu hafızamın bir köşesinden. Çocukluk dönemi anılarımızın tekrar tekrar önemini görüyordum.

Velhasıl sohbet değerler konusu olunca yüksek lisanstaki ders konularımdan biri geldi aklıma: Benlik saygısı (en basit tanımıyla); Kişinin sahip olduklarıyla kendine saygı duyması, benimsemesi ve güvenmesi.

Bütün dersi burada size özet geçmek isterdim ama sıkıcı ve bir o kadar da yetersiz kalacaktır.

Sohbetin derinleşmesiyle beraber aklıma gelen Crocker ve Wolfe 'nin (2001) oluşturdukları "Koşullu Öz Değer Modeli" konuya girmeden önce biraz daha sohbet edelim :)

Benim arkadaşımla yaşadığım sohbeti hepimiz her gün başka başka insanlarla yaşıyoruz muhakkak ve ne farklılıklar gösterdiğimizle ilgili zaman zaman çatışıyor hatta şaşırıyoruz. Farklı olduğumuzu çoğu noktada kabul ediyoruz ama iş sevgi ve saygı tanımları içerisine girince onunkiler bize uymuyor bizimkiler ona uymuyor. Kendimizi değerli hissetmiyoruz ya da karşı tarafın bizden beklediği şeyleri anlamıyor " Ne alaka şimdi?" , " Bunun seni sevmemle ne alakası var ?" gibi tepkiler veriyoruz.

Her bir iletişim, aramızdaki o şey her ne ise, onu nasıl tanımlıyorsak o da kişiden kişiye değişen parmak izleri gibidir. Ben seninle kurduğum iletişimde a iken başkasıyla kurduğum ilişkide b olabilirim. Bu da dünyadaki en normal şeylerden biri. Ee her şey böyleyken farklılıklarımız nereden kaynaklanıyor, farklı iletişim şekillerimiz, farklı değer kavramlarımız, farklı öz benliklerimiz.. Tekrar dönelim konumuza :)

Crocker ve Wolfe'nin bahsettiği Koşullu  Öz  Değer Modeli;

Bu modele göre öz değer belli alanlarda yapılanmakta ve en çok da bu belli başlı alanlarda gerçekleşen etkileşimler  sonucunda  şekillenmektedir. Bu  modele göre  bireylerin  öz değerleri  belli  alanlara dair başarı  ya  da  başarısızlıkları  ve  o  alana  dair  kişinin  kendine  koymuş  olduğu  minimum  alt  düzey sınırından etkilenmektedir. Eğer birey o alana dair standart ihtiyaçlarını gideremiyorsa öz değerin bu alanlarda  yapılanması  kaçınılmaz  olacaktır. 

Crocker vd.(2003)’lerine göre öz değerin inşa edildiği içsel  ve dışsal kaynaklar olarak yedi önemli alan  bulunmaktadır:  

Onay  alma  (Other’sapproval): Öz  değerini  onay  alma  üzerine  şekillendiren  bireyler  başkaları hakkındaki düşüncelerinden çok diğerlerinin onun hakkındaki düşüncelerine, onu nasıl gördüklerine önem verirler.

Aile  desteği  (Familysupport): Ailelerinin  onları  ne kadar  sevdikleri  ve  düşündüklerine önem verirler.

Fiziksel  görünüm (Appearence): Dış  görünüşlerinin  toplum  tarafından  nasıl değerlendirildiğine önem verirler.

Rekabet  (Competition): Rakiplerinden daha  üst pozisyonda  oldukları  durumlar onlar için her zaman daha önemlidir.

Akademik  yeterlik  (Academiccompetency):  Akademik  her türlü  başarı elde  etmek ya  da  ilgili  otoriteler  (öğretmen vb.)  tarafından  onaylanmak önemlidir.

Tanrı  sevgisi (God’slove): Tanrı  ile  kurdukları  iletişim,  ona  karşı  duydukları  sevgi  ve  dini inançları.

Erdem  (Virtue): Ahlaki ve etik ilkeler  çerçevesinde  hareket  etmek onlar için  oldukça önemlidir ve her zaman önceliklidir.

Yukarıda bahsettiklerim sizin ve karşınızdakinin içsel sürecini daha anlaşılır kılacaktır. Bu alanların hiç biri sorunlu ya da yanlış değildir. Zaman zaman yaşadığınız hayat içerisinde ruhsal sıkıntı yaşıyoruz hepimiz bunları bilmek bu süreçte bizim farkındalığımızı biraz daha arttıracaktır ama yaşadığımız sorunları değiştirmek adına her zaman yeterli olamayabilir. Bunların oluşmasındaki temel her neyse çocukluk, ergenlik, anne baba ilişkileri, kültür, büyüdüğün çevre, yaşadığın her an ve anı bunları oluşmasında katkı sağladı. Bu yazı kendini ve çevrendekini biraz daha tanımana yardımcı olabilmek adına yazıldı.