Pandemi Sürecinin Çocuk Gelişimine Etkisi: Anne Karnından 6 Yaşına Kadar Uyaran Eksiklikleri ve Gelişimsel Problemler

Pandemi Sürecine Bağlı Gelişimsel Zorluklar

Pandemi, toplumun her kesimini etkiledi ancak gelişim çağındaki çocuklar üzerindeki etkisi çok daha derin ve kalıcı oldu. Anne karnından başlayarak 0-6 yaş arası, çocukların zihinsel, fiziksel ve sosyal becerilerinin temellerinin atıldığı kritik bir dönemdir. Bu dönemde çocuklar, duyusal destek sağlayan dış uyaranlara ve sosyal etkileşimlere ihtiyaç duyar. Ancak pandemi sürecindeki izolasyon, kaygı, hijyen takıntıları ve beslenme alışkanlıklarındaki değişimler, çocukların gelişiminde çeşitli problemlere yol açmıştır.

Anne Karnından Başlayan Süreç: Stresin ve Beslenmenin Etkisi

Pandemi sırasında anne adaylarının yaşadığı stres, kortizol seviyelerini yükselterek fetüsün beyin gelişimini olumsuz etkileyebilir. Buna ek olarak, Omega-3 ve DHA gibi sinir sistemi gelişimi için kritik olan besinlerin yetersiz alınması, çocukların nörolojik temelli problemlerle karşılaşma riskini artırmıştır. Bu sorunlar, dikkat eksikliği, duyusal hassasiyet ve kaygı gibi durumlarla kendini gösterebilir.

0-6 Yaş Dönemi: Pandeminin Çocuklar Üzerindeki Etkileri

    1.    Motor Gelişimde Gecikmeler:

    •    Kaba Motor Becerileri: Çocukların park ve açık alanlardan uzak kalması, koşma, zıplama, tırmanma gibi becerilerin gelişimini yavaşlattı. Hareket kısıtlılığı, vestibüler ve proprioseptif sistemlerin olgunlaşmasını da engelledi.

    •    İnce Motor Becerileri: Kalem tutma, kesme gibi aktivitelerin yeterince teşvik edilmemesi, el-göz koordinasyonunda zayıflığa yol açtı.

    2.    Dil ve Sosyal Becerilerde Geri Kalmalar:

    •    Dil Gecikmesi: Çocuklar, akranlarıyla yeterli iletişim kuramadığı için dil gelişiminde geri kaldı. Maske kullanımı nedeniyle yüz ifadelerinin tanınamaması da sosyal etkileşim becerilerini zayıflattı.

    •    Kişisel ve Sosyal Beceriler: Grup oyunlarına katılamayan çocuklar, paylaşma ve iş birliği gibi temel sosyal becerilerde zorluk yaşamaktadır.

    3.    Hijyen Takıntılarının Etkisi:

Pandemi sürecinde ebeveynlerin aşırı temizlik kaygıları, çocukların bağışıklık sistemi gelişimini olumsuz etkiledi. Ayrıca bu durum, çocuklarda obsesif-kompulsif davranışlara ve kaygı temelli tutumlara zemin hazırladı.

    4.    Sosyal İzolasyonun Getirdiği Problemler:

    •    Kaygı ve Özgüven Eksikliği: Sosyal etkileşimlerin azalması, çocuklarda sosyal kaygıyı artırdı. Çekingenlik ve bağımsız hareket edememe gibi sorunlar gözlemlendi.

    •    Otizm Spektrum Bozukluğu ile Karışan Belirtiler: Pandemide çevresel uyaran eksikliği nedeniyle bazı çocuklarda otizm benzeri davranışlar ortaya çıkmıştır. Bu belirtiler doğru müdahale ile iyileştirilebilir.

    5.    Beslenme ve Gelişim:

    •    Pandemi sürecinde sağlıklı ve dengeli beslenmenin aksaması, beyin ve sinir sistemi gelişimini olumsuz etkiledi. Omega-3, D vitamini ve çinko gibi besinlerin eksikliği; öğrenme güçlüğü, dikkat dağınıklığı ve duyusal hassasiyet gibi sorunları tetikledi.

Ebeveynlik Modellerinin Rolü: Helikopter ve Ahtapot Ebeveynlik

Pandemi sürecinde birçok ebeveyn, çocuklarını aşırı koruyarak “helikopter ebeveyn” modelini benimsedi. Bu model, çocuğun bağımsızlık geliştirme becerilerini sınırladı ve kaygı seviyelerini artırdı.

    •    Helikopter Ebeveynlik: Sürekli kontrol edilen çocuklar, risk almaktan kaçınır ve özgüven sorunu yaşar.

    •    Ahtapot Ebeveynlik: Çocuğun kendi ihtiyaçlarını karşılama becerisini engelleyen bu model, bağımlı bireyler yetişmesine neden olabilir.

Pandemi ve Psiko-Sosyal Süreçler

    •    Anal ve Oral Dönem: Pandemide hijyen takıntılarının yoğunlaşması, anal dönemde tuvalet eğitimi sürecini zorlaştırmış olabilir. Bu durum, ileride obsesif-kompulsif davranışlara temel oluşturabilir.

    •    Sosyal İzolasyon ve Kaygı: Oral dönemde yeterli güven duygusunu alamayan çocuklar, ileriki yaşlarda bağlanma sorunları ve sosyal kaygılarla karşılaşabilir.

Pandemi ve Gelişimsel Problemler

1. Otizm Spektrum Bozukluğu:

Pandemi döneminde sosyal etkileşimden uzak kalan çocuklarda otizm benzeri davranışlar gözlemlenmiştir. Ancak bu durum, çevresel faktörlerin tetiklediği bir gecikme olup, uygun müdahalelerle düzelebilir.

2. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB):

Sınırlı hareket ve sürekli ekran maruziyeti, dikkat sürelerinin kısalmasına ve enerji boşaltamayan çocuklarda hiperaktif davranışların artmasına yol açmıştır.

3. Duyusal Problemler:

Duyusal uyarılara maruziyetin azalması (örn. dokunsal, işitsel ve vestibüler uyaranlar), duyusal bütünleme problemlerini tetikledi. Bu durum, çocuğun duyusal uyaranlara aşırı tepki vermesi ya da tamamen tepkisiz kalmasıyla kendini gösterebilir.

4. Öğrenme Güçlüğü:

Okul öncesi dönemde yeterince akademik ve sosyal deneyim yaşayamayan çocuklar, ilerleyen dönemlerde öğrenme güçlükleri ile karşı karşıya kalabilir. Örneğin, harf ve sayı kavramlarına geç aşinalık, akademik başarıyı olumsuz etkileyebilir.

5. Uyaran Eksikliği ve Yalancı Otizm

Pandemi döneminde çocukların çevresel uyaranlara maruz kalamaması, literatürde “uyaran eksikliği” olarak tanımlanan durumun yaygınlaşmasına neden olmuştur. Özellikle sosyal etkileşimlerin, duyusal deneyimlerin ve hareketli aktivitelerin azalması, bazı çocuklarda otizm spektrum bozukluğu belirtilerine benzer davranışlar geliştirmelerine yol açmıştır. Bu durum, halk arasında “yalancı otizm” olarak da adlandırılmaktadır. Ancak, bu belirtilerin gerçek bir gelişimsel bozuklukla karıştırılmaması için uzman değerlendirmesi kritik önem taşır.

Uyaran eksikliğinden kaynaklanan problemler doğru şekilde tespit edilip desteklenmezse, dil gecikmesi, sosyal kaygılar, duyusal bütünleme problemleri ve motor beceri eksiklikleri kalıcı hale gelebilir. Bu nedenle, çocukların uygun terapilerle desteklenmesi ve erken müdahaleyle gelişim süreçlerinin yeniden yapılandırılması gereklidir.

Çözüm ve Öneriler

1.            Doğru Uyaranlar Sağlanmalı:

Çocuklar açık alanlarda serbest oyunlara teşvik edilmeli, vestibüler ve proprioseptif sistemleri geliştiren aktiviteler (salıncak, trambolin, denge tahtası) artırılmalıdır.

    2.    Dil ve Sosyal Beceriler Desteklenmeli:

Oyun grupları ve sosyal etkinlikler, çocukların iletişim becerilerini geliştirmesine olanak sağlar.

    3.    Beslenme Düzenlenmeli:

Omega-3, D vitamini ve çinko açısından zengin bir diyet oluşturulmalı, gerektiğinde doktor tavsiyesiyle takviyeler kullanılmalıdır.

    4.    Ebeveynler Bilinçlendirilmelidir:

Hijyen ve temizlik kaygıları dengeli bir şekilde ele alınmalı, ebeveynlere çocuklarına özgür alan tanımaları konusunda rehberlik edilmelidir.

    5.    Uzman Desteği Alınmalı:

Duyusal entegrasyon problemleri veya gelişimsel gecikmeler yaşayan çocuklar için ergoterapist ve psikolog desteği alınmalıdır.

Pandeminin Gelişimsel İzlerini Silmek Mümkün

Pandemi dönemi, çocuk gelişiminde bazı eksikliklere ve problemlere yol açsa da doğru yaklaşımlar ve uzman desteği ile bu etkiler aşılabilir. Çocuklarımızın sağlıklı bireyler olarak büyümeleri, onların ihtiyaçlarına duyarlı bir şekilde yaklaşmak ve uygun destek mekanizmalarını sağlamakla mümkündür.

Uzman Ceyda Doğan Ülker

Çocuk Gelişimi ve Eğitimcisi