Parasosyal Etkileşim

İnternet haberlerinde karşıma çıkmıştı. “Kocaeli'de bir vatandaş, Kurtar Vadisi dizisinin unutulmaz oyuncusu Çakır'ı dizideki ölümünün yıl dönümünde gazete ilanı ile andı (CHA, 2008).” ya da Aşkı Memnu dizisinin Bihter karakterinin dizideki ölüm tarihi hala her yıl ölüm yıl dönümü diye sosyal medyada en çok konuşulanların arasında yerini alıyor. “Twitter'da Bihter Ziyagil'in ölüm yıl dönümü ve ölüm sahnesi her sene olduğu gibi yine gündem oldu (Acar,2022).” Hepimizin kimi zaman izlediğimiz film veya dizilerde bir karakter ile özdeşleşip, kendimizi onun yerine koyup o bir sebepten mutlu olduğunda mutlu olup, o üzüldüğünden üzüldüğümüz olmuştur. Filmin sonunda sevdiğimiz karakter öldüğünde oturup ağladığımız olmuştur. İster istemez o karakter ile bir bağ kurmuşuzdur.

Gelişimsel açıdan özdeşim kurma ve rol model alma çok önemlidir. Nitekim öğrenme psikolojisinin önemli isimlerinden Bandura’da sosyal öğrenme kuramında, özdeşim kurma ve rol model alma yolu ile öğrenmenin çocuğun gelişimde önemli bir etkisi olduğundan bahsetmektedir. Ego psikolojisinde de, özdeşim kurma önemli bir savunma mekanizması olarak karşımıza çıkmaktadır. Bireyler başarılı buldukları, rol model aldıkları kişileri kendileriyle özdeşleştirirler. Örnek aldıkları, başarılı buldukları kişileri rol model alırlar, bu insanlar ile özdeşim kurarlar. Bunu da günümüz teknolojisinde zaman zaman medya karakterinde bulabilirler. Sahnede bir karakter vardır ve kişinin yapmak isteyip yapamadıklarını, başarmak isteyip başaramadıklarını yapabilmektedir.

İlerleyen teknoloji ve bireyselleşen insan bu özdeşim kurma halini doğal çevreden, medyaya çevirebilmektedir. Medya bireylere, ideallerdeki karakterleri sunmaktadır. Bu durumda da birey, medya karakteri ile simgesel bir ilişki kurabilmektedir. Bu ilişkinin literatürdeki adı ise parasosyal etkileşimdir. Parasosyal etkileşim kavramı ilk olarak Horton ve Wohl tarafından 1956 yılında kullanılmıştır (Batıgün ve Sunal, 2017).  Parasosyal etkileşim ile ilgili olarak alanyazısında pek çok tanım bulunmaktadır. Parasosyal etkileşim bireyin medya karakterinden etkilendiği,  medya karakterinin ise bu etkilenmeden haberdar olmadığı tek yönlü sembolik bir etkileşimdir (Orhan ve Taştan, 2019). Parasosyal etkileşim, bireylerin kurgusal karakterler ve bu karakterlerin yaşadıkları senaryolar ile kurulan etkileşimdir (Bulut, 2020). Parasosyal etkileşim, kimi zaman bir dizi karakteri kimi zaman sosyal medya fenomenleri olabilmektedir. 

Bireylerin sahip oldukları kültür, parasosyal etkileşimin kalitesinde etkili olmaktadır (Kaya, 2020). Parasosyal etkileşim, bireyin eğitim seviyesi, sosyo-kültürel yaşamı, sosyoekonomik düzeyi gibi etkenlere bağlı olarak birçok karakterle kurulabilmektedir (Güven, 2019). Bireyler kendine benzeyen karakterler ile fazlasıyla etkileşim kurabilmektedir (Arslan, 2013). Bireyler simgesel olarak ilişki kurdukları bu karakterleri sanki ailelerinden, arkadaşlarından, sosyal çevrelerindenmiş gibi içselleştirmekte ve benimsemektedirler. Ayrıca parasosyal etkileşim kurmada en önemli unsur, bireyin medya karakterine duyduğu güvendir ( Aytulun ve Sunal, 2020).  Parasosyal etkileşim bireylerin var olan değerleri üzerinde büyük bir etkiye sahiptir (Teke ve vd, 2021). Ayrıca parasosyal etkileşim düzeyleri yükseldikçe dizilere bağlanma da artmaktadır (Aytulun, 2015).  

 Parasosyal etkileşimde bireyler, beğendikleri medya karakterinin başından geçenleri izlemekten keyif almaktadırlar, onların yaptıklarını, söylediklerini değerlendirirler, beğendikleri karakterleri hep izlemek isteler (Aytulun, 2015). Parasosyal ilişkinin gücü, bireyin kavrayışında ve ya içsel süreçlerindeki anlamlara bağlı olarak belirlenmektedir (Gleich’den akt. Orhan ve Taştan, 2019). Parasosyal iletişim kurduğu karakter, bireyin yaşamında anlamlı bir yer kaplıyorsa, karakterin başına kötü bir olay geldiğinde ya da karakter öldüğünde kişi somut duygusal tepkiler verebilmektedir (Orhan, 2018).

Parasosyal etkileşim terimi, ilk olarak Horton ve Wolh (1956) tarafından kullanılmıştır (Chandley ve Munder’den akt. Güven,2019). Literatür genel olarak pozitif bir şekilde ele alınmıştır ve çoğunlukla birey ile en sevdiği kurgusal medya karakteri ile kurulmaktadır ancak bazı çalışmalarda sevmediği ya da nötr olduğu karakterler ile de kurulduğu belirtilmektedir (Arslan,2013). 

Parasosyal etkileşimde bulunulan karakter, geçmişten günümüze her zaman olduğu gibi, bireyin yaptıklarında kendini bulduğu, kitlelere liderlik eden, kahramanca davranan ülküsel bir karakterdir (Güven,2019). Ayrıca kurgusal medya karakterinin çekiciliği parasosyal etkileşim kurmada etkilidir (Arslan,2013). Parasosyal etkileşim tek yönlü olarak görülse de medya karakteri ile duygusal bir etkileşim oluşturmaktadır (Aytulun ve Sunal, 2020). Parasosyal etkileşimin uzun sürmesiyle parasosyal ilişki ortaya çıkmaktadır (Schmid ve Klimmt’den akt. Aytulun ve Sunal,2020).