Prion Hastalığına Bağlı Yeğin Ya Da Ağır Olmayan Nörobilişsel Bozukluklar

Tekrar merhaba sevgili okurlarım. Umarım iyisinizdir ve her şey yolundadır. Yine yeni şeyler öğrenme ve sizlere aktarma heyecanıyla yazmaya başlıyorum. Bu ayki temamız nörobilişsel bozukluklar.

Nörobilişsel bozukluklar, genellikle yaşlılıkta ortaya çıkan bozukluklar olarak bilinmekte ve yaşlıların hayatlarını olumsuz etkilemektedirler. Gerek bilişsel gerek fiziksel gerekse duygusal bağlamda olumsuz sonuçlara yol açmaktadırlar.

Bu olumsuz yanlardan bahsedince yaşlılıktan korkar gibi oldum. Ama bu biraz da bizim elimizde, değil mi? Sağlığımıza her anlamda dikkat edersek, yaşlanınca bizlere olumlu getirileri daha fazla olacaktır diyor ve kamu spotumu bitirerek konumuza geri dönüyorum.

Nörobilişsel bozukluklara baktığımızda, işlevsellikte gözlenen bozulmada klinik semptomlardan daha etkin rol oynadıklarını görmekteyiz. (Lepage, Bodnar ve Bowie, 2014; Çelikbaş ve Ergün, 2018).

Nörobilişsel bozuklukların alt kategorilerinden biri olan yeğin ya da ağır olmayan nörobilişsel bozuklukların tanı ölçütleri, DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı’na göre şu şekildedir (APA, 2014):

A. Karmaşık dikkat, yerine getirme işlevi, öğrenme ve bellek, dil, algısal-devinsel ya da toplumsal biliş gibi bir ya da birden çok alanda, kişide daha önceki yeterlik düzeyine göre belirgin bilişsel bir gerileme olduğunun kanıtları şöyle temellendirilmektedir:

1.Kişinin bilişsel işlevlerinde belirgin bir gerileme olduğuyla ilgili kendisinin, bilgisi olan birinin ya da klinisyenin kaygı duyuyor olması ve

2. Nöropsikolojik değerlendirme ölçümleriyle belgelendirilmesi yeğlenen ya da bunların yokluğunda nicel bir klinik değerlendirmeyle belgelendirilen, bilişsel yeterlikte önemli ölçüde bozulma görülmesi.

B. Kişideki bilişsel eksiklikler, gündelik etkinliklerinde, kendi başına ve bağımsız davranmayı güçleştirmektedir (en azından, faturalarını ödeme ya da ilaçlarını doğru kullanma gibi karmaşık günlük yaşam etkinliklerinde yardıma gereksinim duymaktadır).

C. Bilişsel eksiklikler, yalnızca deliryumun tanı ölçütlerinde bulunmamaktadır.

D. Bilişsel eksiklikler yeğin depresyon bozukluğu, şizofreni gibi başka bir ruhsal bozuklukla daha iyi açıklanamamaktadır. 

Şimdi sizlere asıl değinmem gereken konudan bahsedeceğim; prion hastalığına bağlı yeğin ya da ağır olmayan nörobilişsel hastalıklar.

Peki, nedir bu prion hastalığı? Nörodejeneratif hastalıklardan biri olan prion hastalığı, insan ve hayvanları etkileyen konak prion proteininin (PrPC), hatalı katlanmış izoformu olan patojenik prion proteininin (PrPSc), merkezi sinir sisteminde ve çoğu kez lenforetiküler sistemde akümülasyonu ile karakterizedir.

Prion hastalığına bağlı yeğin ya da ağır olmayan nörobilişsel bozuklukların tanı ölçütleri ise, yine DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı’nda şu şekilde belirtilmiştir:

A. Yeğin ya da ağır olmayan nörobilişsel bozukluklar için belirlenen tanı ölçütleri karşılanmalıdır. 

B. Gizlice ve sessizce başlayarak hızlı ilerleme, sık görülen bir durumdur. 

C. Prion hastalığının miyoklonus ya da ataksi gibi devinsel özellikleri ya da biyobelirteç kanıtı vardır. 

D. Bu nörobilişsel bozukluk başka bir sağlık durumuna bağlanamamakta ve başka bir ruhsal hastalıkla daha iyi açıklanamamaktadır. 

Genel olarak nörobilişsel bozukluklarda görülen semptomlar, prion hastalığına bağlı yeğin ya da ağır olmayan bozukluklarda da görülmektedir. Bunlar; karmaşık dikkat alanlarında (kalıcı dikkat, seçici dikkat gibi) güçlük, yerine getirme işlevlerinde (tasarlama, karar verme gibi) güçlük, öğrenme ve bellek (anlık ve yakın bellek gibi) güçlükleri, algısal-devinsel (görsel algı, yapısal algı gibi) güçlükler ve toplumsal biliş (duyguları tanıma ve zihin kuramı) konusunda yaşanan güçlükler şeklindedir.

Son olarak söylemek istediğim şey, güçlüklere rağmen her yaş dönemi güzeldir.

Teşekkürler.

Rojda ÇELİK