Radyoterapinin Yan Etkileri

Radyoterapinin amacı kanserli hücreleri yok etmektir, ama bu arada tedavi alanı içinde kalan sağlıklı hücreler de etkilenecektir. Bu şekilde ortaya çıkabilecek yan etkiler zamana hafif olmakla beraber, bazı hastalarda önemli sakıncalar yaratabilir. Tedaviye başlamadan önce doktorunuz, tedavi süresince ve sonrasında olabilecek yan etkileri size anlatacaktır. Bu konuda sizin sorularınızla da genişletebilecek açıklamalar sizi bilgilendirecek ve daha sonra doğabilecek sorunlara hazırlıklı olmanız sağlanacaktır.

RADYOTERAPİYE BAĞLI GELİŞEBİLECEK GENEL YAN ETKİLER

Yorgunluk Ve Halsizlik Hali

Yorgunluk, kendini yorgun hissetmek ve enerji eksikliği onkolojik hastaların en sık bildirdiği şikayetlerdir. Kesin nedeni her zaman bilinmez. Hastalığın bizzat kendisine ya da tedaviye bağlı olabilir. Kan sayımlarındaki düşüşlerin, az uykunun, ağrının ve azalan iştahın da bir sonucu olabilir.

Çoğu insan radyoterapinin bir kaç haftasından sonra kendini yorgun hissetmeye başlar. Radyoterapi boyunca iyileşmek için vücudunuz epey enerji kullanır. Ayrıca hastalığınızın getirdiği stres, her gün tedaviye gitmek için yaptığınız yolculuk ve radyasyonun normal hücreler üzerindeki etkileri nedeniyle de kendinizi yorgun hissedebilirsiniz. Yorgunluk ya da halsizlik hissi tedaviniz tamamlandıktan 1-2 hafta sonra tamamen geçer. Radyoterapi devam ederken günlük aktivitelerin azaltılması, gün içinde kısa süreli dinlenme molalarının verilmesi, hafif tempolu yürüyüşler ve gevşeme egzersizleri önerilmektedir.

İştahsızlık

Tedavi süresince ve sonrasında dengeli ve yeterli beslenme önemli bir konudur. Bulantı-kusma, ishal, hazım sorunları ve stres nedeniyle olabilmektedir. Tedavi süresince kilo kaybedilmemesine özen gösterilmelidir. Gerekli olduğu durumlarda doktorunuz beslenme durumunuzu değerlendirerek size özel diyetler veya ek besin destekleri önerecektir. Sık ve küçük öğünler halinde yemek yenmesi önerilir. Sessizlik, sakinleştirici müzikler, loş ışık gibi iştah artırıcı etmenlerden yararlanabilirsiniz.

Yemeklerden önce 5-10 dakika yürüyüş, yatakta yapılacak sınırlı hareketler bile iştahı açar. Tüm yiyeceklerinizi zevkli bir biçimde güzel bir ortamda tüketmeye özen gösteriniz. Sabah saatleri genellikle iştahın en açık olduğu zamandır. Bundan yararlanarak kahvaltıyı günün en büyük öğünü haline getirebilirsiniz.

Cilt Problemleri

Radyasyon tedavisinin uygulandığı her bölgede cilde ait birtakım yan etkiler gelişebilir. Bu yan etki riski, uygulaması planlanan toplam doz yükseldikçe artar. Yani daha çok 5-6 hafta süren uzun süreli tedavilerde ve tedavinin ileri dönemlerinde görülür. Koltuk altı, boyun gibi cilt dokusunun ince olduğu bölgelerde, anüs bölgesi, ağız içi mukoza dokularında bu tip yan etki riski daha fazladır. Cilde ait yan etkiler, üzerine basmakla solan hafif kızarıklıklarla başlar ve sulu, açık yaralara kadar gidebilir. Doktorunuz ve teknikeriniz cilt değişikliklerini sürekli kontrol edecek ve cilt reaksiyonlarına ait ilk belirtileri gördüklerinde gerekli önlemleri alarak, sizi de bilgilendireceklerdir. Bazı durumlarda tedavinize bir süre ara verilmesi gerekebilir. Birtakım ilaçlar kullanmanız önerilebilir. Ama doktorunuz önermeden krem, pansuman türü uygulamalardan kaçınınız. Cildiniz için alacağınız önlemler size mutlaka anlatılacaktır. Cilt reaksiyonlarının büyük bölümü tedavi bitiminden 2-4 hafta sonra kaybolur. Bazen tedavi sonrası uzun dönemde radyoterapi alanına dahil olan cildinizde noktasal tarzda koyu lekeler (telenjiektazi) kalıcı olabilir zararsızdır. O bölge cildiniz, diğer bölgelere göre daha koyu renkli ve daha sert olarak değişikliğe uğrayabilir ve bu durum çoğu kez zamanla normale yaklaşır.

BÖLGESEL YAN ETKİLER

Baş ve Boyun Bölgesi Radyoterapisindeki Olası Yan Etkiler

Baş ve boyun bölgesine uygulanan radyoterapi dişlerinizin çürümesi olasılığını arttırabilir. Sorunları önlemek amacıyla tasarlanan ağız bakımı tedavinizin çok önemli bir parçası olacaktır. Radyoterapiye başlamadan önce, diş hekiminizden bir randevu alıp komple ağız bakımı yaptırınız. Tedavi süresince ağız içinde yaralar olabilir. Bu nedenle tedavi boyunca düzenli antiseptik gargara ve başka ilaçlar kullanmanız gerekebilir. Tükrük bezleri etkilendiğinden ağız kuruluğu ve buna bağlı yutma güçlüğü, çiğneme zorluğu da görülebilir. Boğazınız çok tahriş olmuş, yeme-içme sancılı bir hal almışsa, tedaviye bir süre ara vermek gerekebilir. Ayrıca ağızda mantar enfeksiyonu gelişebilir, tat alma duyunuz bozulabilir. Tüm bunlar iştah azalması ve dolayısıyla kilo kaybına yol açabilir. Bu tür yan etkiler tedavi tamamlandıktan sonra birkaç hafta kadar daha devam edebilir. Ses kısıklığı olabilir. Ancak tedavi bitiminden birkaç hafta sonra eski haline gelir.

Akciğer Bölgesine Radyoterapi Sırasında Olabilecek Yan Etkiler

Radyoterapi esnasında ve sonrasında bir süre için nefesinizde daralma hissi olabilir ve katı yiyeceklerin alınması zorlaşabilir. Bazı özel ilaç ve gargara türü ilaçlarla yemek sırasında hissedilen bu ağrıyı hafifletmek mümkündür.

Bu belirtiler tedaviden sonra giderek azalır ve genellikle 5-8 haftada tamamen geçer. Kuru öksürük, nefes darlığı gelişebilir. Ancak tedavi bitiminden birkaç ay sonra gelişecek öksürük, nefes darlığı yakınması radyoterapiye bağlı akciğer hasarını gösterebileceğinden önemlidir.

Karın Bölgesine Radyoterapi Sırasında Olabilecek Yan Etkiler

Tedavi süresince, hatta ilk günlerinden başlayarak bulantı bazen kusma olabilir. Buna bağlı yemek yeme problemi ile hızlı kilo kaybı başlar, bu şikayetlerinizi önleyici ilaçlar verilecektir. Radyoterapi bitiminde yakınmalarınız da kalmayacaktır. Bunların dışında ishal, mide krampları ve şişkinlik yakınması görülebilir. İshal durumunda gerektiğinde tedaviye ara verilir ve ilaç başlanır. İshal, tedaviden sonra tamamen geçecektir. Buna ek olarak idrar kesesinin etkilenmesi sonucu sık idrara çıkma, idrar yaparken yanma olabilir. Bol su içmek tüm bu belirtileri hafifletir.

Kan Hücrelerinin Etkilenmesine Bağlı Yan Etkiler

Radyoterapi kan yapıcı sistemin ürettiği hücreleri etkileyebilir. Ayrıca kemoterapi ile birlikte ya da kemoterapiden hemen sonra başlayan radyoterapide kan ile ilgili yan etkiler daha sık görülmektedir. Bun etkileri zamanında saptayabilmek için tedavideki hastaya kan sayımı yapılabilir.

Öneriler

Radyoterapiye başladığınız zamanki genel durumunuz, günlük hayatınıza devam etmek için uygunsa, radyoterapi sırasında da bir değişiklik olmayacaktır. Fakat uzun süre tedavilerde, günlük yaşamınızı zorlaştıran yan etkiler gelişebilmektedir. Tedaviniz süresince kendinizi yorgun, halsiz hissedebilirsiniz. Bu yorgunluk, tedavinizden kaynaklanan bir durumdur, kesinlikle hastalığınızın kötüye gittiğini göstermez ve genellikle tedaviden sonra kaybolur.

Beslenme

Tedavi süresince sağlıklı ve bol su içmeye mutlaka özen göstermelisiniz. Et, yoğurt, baklagiller, yumurta, süt, balık gibi yüksek proteinli besinler bu süreçte diyetinizde özellikle gereklidir. Yağlı kızartma türü yiyeceklerden uzak durmanız faydalı olacaktır. Ağzınızda şiddetli ağrılar ve yaralar gelişebilir bu nedenle çok soğuk, çok sıcak, acı ve baharatlı yiyeceklerden uzak durmanız gereklidir. Gerektiğinde ağız içi sorunlarınız geçene kadar yüksek kalorili özel solüsyonlarla beslenmenize takviye yapılabilir. Karın bölgesine radyoterapi gaz oluşumuna yol açan fasulye, nohut ve kimyonlu yiyecekleri sınırlı ölçüde tüketmeniz faydalı olacaktır. Bağırsakların etkilenmesi nedeniyle ishal gelişebileceğinden tedavi süresince yağsız peynir, beyaz ekmek, patates pirinç, yağsız haşlama etgibi yiyecekler tüketilmelidir. Tedaviniz süresince kesinlikle alkol ve sigara kullanılmamalıdır.

Egzersiz

Bedeni yormayan egzersizler, örneğin yürüyüşler fizik gücüne katkıda bulunur. Dolayısıyla radyoterapi süresince düzenli olarak spor yapılmasının zararı yoktur..

Dinlenme

Radyasyon tedavisi sırasında normal yaşantınızı mümkün olduğunca devam ettirmeli ancak dinlenmeye özen göstermelisiniz.

Cilt Bakımı

Cilt reaksiyonları sıklıkla görülebilir. Tedavi bölgesi ılık su ile yıkanıp, banyo yapılabilir. Tedavi bölgesinde kaşıntı hissi olabilir ancak asla ovalamayınız, kaşımayınız, çünkü bu bölgedeki deri hassaslaşır ve kolay tahriş olabilir. Parfümlü sabunlar, pudralar, deodorantlar, losyonlar, kremleri tedavi süresince kullanmanız sakıncalıdır. Baş ve boyun bölgesinden radyoterapi alıyor iseniz tedavi süresince köpük, krem ve jilet kullanarak tıraş olmayın. Eğer gerekliyse tedavi başlangıç döneminde tıraş makinesi kullanılabilir.

Takip

Tedaviniz tamamlandıktan sonra hastalığınızdaki iyileşmenin ve genel durumunuzun değerlendirilmesi amacıyla belirli aralıklarla doktorunuz tarafından kontrollere çağırılacaksınız. Kendinizi iyi hissediyor olsanız dahi bu kontrol randevularına özenle uymanız, tedaviniz açısından mutlaka gereklidir. Kontrol aralıkları giderek uzayacaktır.

Kontroller sırasında muayeneniz yapılacak, ve belirli tetkikler istenecektir. Kontroller sırasında, tedaviye bağlı olası geç yan etkiler değerlendirilecektir.Eğer radyoterapi ile ilgili bir sorunla karşılaşılmaz ise takipleriniz tibbi onkoloğunuz tarafından yapılmaya devam edecektir. Kontroller, sizin için asla bir stres sebebi olmamalıdır aksine herhangi bir endişe ya da sorununuzu konuşabilmek için bir fırsattır. Kontrolleriniz için size belli günlere randevular verilecektir. Ama arada bir gün herhangi bir şikayetiniz, aklınıza takılan herhangi bir belirti olursa randevu tarihinizi beklemeden derhal doktorunuzla bağlantı kurmaktan çekinmeyiniz.