Romantik İlişkilerde Duygusal Manipülasyon

Manipülasyon kavramı son yıllarda dilimize çok yerleşmiş ve üzerinde çokça düşündüğümüz bir kavram olarak görülmektedir. Haliyle kişiler yaşadıkları bazı zorlu süreçlerin bir manipülasyon olup olmadığını, bu süreçten nasıl korunabileceklerini, bunu neden yaşadıklarını/yaşanmasına izin verdiklerini sorgular hale geldiler. Manipülasyonu kişiler arası ilişkinin olduğu her yerde görebiliriz ancak bu yazının konusu romantik ilişkilerdeki görünümü ve bunları dinamiği olacak.

Manipülasyon; bir kişinin diğerini etkisi altına alması, bilinçli olarak yönlendirmesi ve isteği dışında davranmaya zorlaması durumudur. Manipülasyon terimi yaygın anlamda kendi iktidarını yerleştirme yönündeki az çok bilinçli bir hedefe yönelik olarak çiftler arasında –hatta her grubun içinde- uygulanan küçük entrikaları kapsar.

En yaygın manipülasyon genellikle iş ortamında, romantik bir ilişkide veya aile üyeleri arasında, bir kişinin diğerinin davranışını kontrol etmek istediğinde gerçekleşir. Manipülasyon her zaman kişisel kazanç arayışıyla yapılmaz. Karşı taraf için neyin doğru ve yararlı olduğunu bildiğini düşünen ya da bireyin ne yönde karar vereceğini kontrol etmeye çalışan kişiler de manipülasyonu kullanabilir.

Psikolojik manipülasyon ise yetersiz, aldatıcı ve hatta taciz eden stratejiler yoluyla başkalarının algısını veya davranışlarını değiştirmeyi amaçlayan bir sosyal etki türü olarak tanımlanmıştır. Psikolojik manipülasyonda, bir taraf diğerini duygusal baskı altına alıp harekete alanını kısıtlar. Kişi kendi zekasını, özgür iradesini, duygularını, mantığını kullanamaz hale gelir ve bunu fark etmesi uzun zaman alabilir. İkili ilişkilerde yaşanan duygusal manipülasyon, psikolojik şiddet biçimleri içinde en tehlikeli ve en görülmeyen yöntemlerden birisidir.

İnsan toplumunun birincil yapısı olan çift neredeyse vazgeçilmez bir birleşmedir. İnsan canlısının bir ötekine ihtiyacı vardır ama çift olmak bizi aynı zamanda tek başımıza olduğumuzda yaşamadığımız sorunları yaşamamız ve bunlara çözüm bulmaya çalıştığımız anlamına da gelir. Her çiftin de bir kimliği vardır ve bu bağın bir yansıması olan paylaşılan ortak bir katmanı vardır. Bu bağ, kurulan iletişim türü, dinamik çifte özgü bir tözdür; evrilir ve zamanla değişebilir.

Günümüzde geçmiş dönemlerden farklı olarak çiftin tek bir birlik halinde kaynaşmış olmakta ziyade, iki birimin toplamı olduğunu daha çok görmekteyiz. Bunun olması gereken, sağlıklı olan bir yapılanma olduğunu ifade edebiliriz. Ancak bu durum kendini sevmekle ötekini sevmeyi, bağımsızlık arzusu ile etkileşim özlemini, çiftin istikrarı ile toplumun evrimini uzlaştırma gibi bazen zorlu olabilecek temaları da ilişkinin içine getirmektedir.

Her evlilik ya da romantik ilişki engellerle, güçlüklerle, anlaşmazlıklarla karşılaşır. Bu güçlüklerden birisi de eşlerden biri diğerine hakim olmak, hep haklı çıkmak istemesidir. Bu durum insan ilişkilerinde yaygın olarak görülen bir paterndir. Buna karşılık karşıdakinin kişiliğini keyfince şekillendirmek ise olağan olarak görülmemektedir ve görülmemelidir.  

Her çiftin bir görünür bir de gizli yüzünün olduğunu rahatlıkla ifade edebiliriz. Görünür yüz; dış dünyanın(tanıdıkların, akrabaların, dostların) çiftte algıladığı ve saptadığı şeydir. Bu kişiler çiftin muğlak alanının dışında kalırlar ve çoğu zaman içeride ne olup bittiğini bilmezler. Gizli yüz ise dış dünyanın bilmediği kısımdır ve bunun içinde çiftin de anlayamadığı ya da farkında olamadığı bir kısım vardır. Her çiftin yerleşik kuralları vardır ancak bunların dışında ayrıca telaffuz edilmeyen güçlü zımni kurallar da vardır. Bunlar söze dökülmezler. Bu görülmeyen ama bilinen alan; yanlış anlaşılmaların, derin anlaşmazlıkların ve manipülasyonun kök salacağı yerdir.

Duygusal manipülasyon yaşanan bir ilişkide, manipülatörün kişilik yapısının benmerkezci olması ve manipüle edilen bireyin kişilik özellikleri belirleyici faktörlerdir. Manipülasyon uygulayan kişilerde narsist kişilik özellikleri ve antisosyal davranış bozukluğu görülme sıklığı yüksek bulunmuştur. Buna karşılık başkaları tarafından onay ve kabul görme ihtiyacı yüksek, olumsuz duygudan kaçınan, hayır diyemeyen, özgüven eksikliği yaşayan, dış denetim odağına sahip bireyler manipülasyona daha açıktır. Yani manipülasyon bir eksiklik çeken insanların ilişkilerine kolaylıkla yerleşir. En derinlerde bir eksiklik duygusu yaşayan kişiler bütüne, kökene bağlı bir yaşam isteği ve bir tamlık arzusu çekerler. Bu da bilinçdışı bir yönelim, bir arayış ve buluşma yönünde bir gidişin olduğu anlamına gelir ve bu kişilerin manipüle edilen olma olasılığı yüksektir.

Manipülasyon genelde bireyin yakın çevresinden birinden geldiği için fark edilmesi zordur. Duygusal manipülasyonun kurban açısından sonucu, benlik saygısının azalması ve ortadan kalkması, yoğun bir umutsuzluk sonucu yerleşik hale gelen anksiyete ve depresyon gibi psikolojik rahatsızlıkların ortaya çıkmasıdır. 

Çift için kendi normlarını oluşturmak zamanla oluşan güç bir süreçtir. Bunun gerçekleşmesine götüren dolambaçlar arasında güç ilişkileri ve kimi zaman manipülasyonlar vardır. Manipülasyonu aşırı kullanan partnerin olduğu bir çiftte durum sistematik ve ilişkinin ana ekseniyken çoğu çiftte münferittir, duruma bağlıdır. Sıradan manipülasyonu diğerinden ayıran ise, tarzının kendisinden çok kullanılma sıklığı ve karşı tarafa nasıl yaşatıldığıdır. Bir kişi partnerini hangi yollarla manipüle edebilir? Aşağıdakiler kullanılan yollardan bazılarıdır:

• Şantaj ve tehtidler

• Suçluluk duygusu uyandırma

• Yalan

• Yerme, değersizleştirme

• Bağımlı kılma (Maddi anlamda ya da duygusal olarak)

Yazıda bahsi geçen durum genel bir çerçeve olarak sunulmuştur ancak her ilişkinin dinamiğinin farklı olduğu ve bu tür bir örüntünün farklı göstergelerle de görülebileceği unutulmamalıdır. Bu tür bir durumu ayırt edebilmek kişiye neye maruz kaldığını anlama ve oradan kendini kurtarma imkanı sağlayabilir. Böyle bir sürecin içinde olduğunuzu hissediyor ve ilişkiden ayrışmakta zorlanıyorsanız bir uzman desteği almayı düşünebilirsiniz.