Şaşılık Nedir? Şaşılık Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

En önemli duyu organlarımızdan olan gözlerimiz, görme duyumuzu yöneterek yaşam kalitemizi doğrudan etkilemektedir. Gözlerimizde yaşanan sorunlar hem görme kalitemizi, hem gözlerimizin anatomik yapısını bozabilir.

Şaşılık, yaygın olarak yaşanan göz problemlerinden biridir. İki göz arasındaki paralelliğin bozulması sebebi ile oluşan bu sorun; gözlerin normal görünümünü bozması sebebi ile estetik bir sorun oluşturmaktadır. Ancak daha da önemlisi çoğu hastada aynı zamanda görme kalitesini ve derinlik algısını da olumsuz etkilediği için erken tanı alması ve tedavisinin erken başlanması büyük önem taşır. Bu hastalığın yaratacağı sorunlar çok bilinmediğinden, hastalarımızın çoğu şaşılık ve tedavisi hakkında bilgi almak istemektedir.

Şaşılık Nedir?

Normal sağlıklı insanlarda her iki göz, göz küreleri içinde açısal bir orantı ile yerleşmiştir. Şaşılık bu iki göz arasındaki paralele yakın yerleşim açısının bozulmasıdır. Bazı hastalarda şaşılık tanımı, gözlerin fonksiyonel olarak eş zamanlı çalışmasının bozulması şeklinde de karşımıza çıkabilir. Kişilerin iki gözü koordine olarak çalışamadığında; hem görsel olarak gözlerin yerleşimi bozulurken, hem de görme kalitesinin bozulması söz konusu olur. Bazen de görme keskinliği az olan gözlerde, gözün görsel fonksiyonlara etkisi olmadığında, ilerleyen zamanlarda kayma gelişebilir. Şaşılık sorunu genellikle sadece görsel olarak insanları olumsuz etkiliyor gibi görünse de,aslında kişilerin görme keskinliği ve görsel fonksiyonları da bu durumdan olumsuz etkilenmektedir.

Şaşılık Neden Olur?

Şaşılık sorununa neden olan pek çok  neden vardır. Bunlardan en yaygın olanı göz çevresinde bulunan 6 adet kasın herhangi birinde veya birkaçında meydana gelen kuvvet azlığıdır. Bu kaslar gözün aşağı/yukarı (dikey düzlemde) veya sağa/sola (yatay düzlemde) hareket etmesini sağlar. Bu kaslarda doğuştan ya da sonradan meydana gelen herhangi bir sorun kişilerde şaşılık sorununa neden olmaktadır. Bunun yanı sıra şaşılığın nedenleri olarak sayabileceğimiz başka hastalıklarda mevcuttur. Bunlar şöyle sıralanabilir:

Genetik yatkınlık

Çocukluk döneminde geçirilen kaza, ateşli hastalıklar ve kafa travmaları

Beyin tümörleri

Hidrosefali

Serebral palsi (beyin felci) hastalığı

Down sendromu ve diğer kalıtsal kromozom bozuklukları

Hipertansiyon, Diyabet hastalığı gibi damarsal sorunlar ile gelişen göz kası felçleri

Çeşitli nörolojik hastalıklar (Multiple Skleroz, Myastenia Gravis vs)

Şaşılık; kendi başına bir göz rahatsızlığı olabileceği gibi, başka bir sistemik rahatsızlık sonucunda da oluşabilir. Bu yüzden şaşılık ile karşılaşıldığında ilave sistemik bulguların varlığı dikkatle sorgulanmalıdır. Özellikle yetişkinlerde şaşılık sorunu yaşandığında dahili ve nörolojik çeşitli hastalıkların varlığı araştırılmalıdır. 

Şaşılık Belirtileri Nelerdir?

Şaşılık sıklıkla çocukluk döneminde ortaya çıkan önemli bir göz rahatsızlığıdır. Bazen yetişkin çağda ve sonradan da ortaya çıkabilir. Kimi zaman yalancı göz kayması olarak tanımlanan bir sorun, gerçek şaşılık ile karışabilir. Çocukluk çağında, göz kapaklarının ve burun kökünün anatomik olarak oranı ve yapısal gelişimi henüz tamamlanmadığından, çocuğun göz bebekleri arasındaki mesafe normalden farklı algılanabilir. Bu durum yanıltıcı bir şekilde, şaşılık benzeri bir tablo oluşturabilmektedir. Çocuğun yaşı ilerleyince değişen yüz yapısı ile yalancı şaşılık görünümü kaybolur.

Ancak gerçek bir şaşılık tablosu, çocuğun yaşı ilerleyince gerilemez. Şaşılık tanısı alan çocukların ve yetişkinlerin başvuru sırasındaki en sık şikayetleri;

Çift görme

Bulanık görme

Baş pozisyonu oluşturma (başın ya da gözün bir yönde tutulması şekilde pozisyon oluşturma)

Baş ve göz ağrısı

Üç boyutlu görme yeteneğinin kaybolması

Şaşılık her zaman dışardan belirgin olacak şekilde karşımıza çıkmamaktadır. Bazı kişilerde hafif şaşılık durumu söz konusu olabildiği için ilk dönem bu sorunu fark edemeyebilirler. Bu durumda şaşılığın ilerlemesi ile (manifest şaşılık) bu bulgular belirginleşebilir.

Şaşılık Türleri Nelerdir?

Altta yatan probleme ve kaymanın şekline göre şaşılık sorunu farklı türlere ayrılır. Şaşılık terminolojik olarak içe/dışa kayma gibi yatay yönde kaymalar ile vertikal (dikey) kaymalar olarak şekline göre tanımlanmaktadır. Doğuştan ya da edinilmiş kaymalar şeklinde de oluşum biçimine göre sınıflandırılır. Bunların yanı sıra oluşum nedenine göre tanımlanan diğer bazı şaşılık türleri şunlardır:

Kırma kusuruna veya uyuma bağlı (refraktif/akomodatif) şaşılık

Kas felçlerine bağlı (paralitik) şaşılık

Kas sıkışmasına bağlı (restriktif) şaşılık

Şaşılık Teşhisi Nasıl Koyulur?

Şaşılık sorununda teşhis için bazı oftalmolojik testler kullanılmaktadır. Göz hekimlerince uygulanan bu detaylı testlerin yanı sıra, aile hekimleri ya da pediatristler tarafından da yapılabilen bir takım tarama testleri şaşılığın erken tanısına yardımcı olabilmektedir.  

Şaşılık tedavisi mümkün olan bir hastalık mıdır?

Şaşılıkta tedavi planı, şaşılık türünün belirlenmesi sonrası yapılabilir. Doğuştan itibaren oluşan ve bebeklik/çocukluk çağında tespit edilen şaşılık türleri bir göz hekimince, detaylı oftalmolojik muayene ile tetkik edilir. Altta yatan bir hastalığa ikincil olarak oluşan şaşılık türlerinde detaylı bir göz muayenesi ile beraber gerekiyorsa nörolojik muayene yapılır.  Altta yatan bir hastalık varlığında, şaşılık tedavisi için öncelikle temel hastalığın tedavi edilmesi gerekmektedir. 

Şaşılık türlerine göre şaşılık tedavisi değişkenlik gösterir. Kırma kusuruna bağlı olan şaşılık türü, gözlük kullanımı ile tedavi edilebilirken; bazı şaşılık türleri (örneğin kırma kusurlarına bağlı olmayan, paralitik ya da restriktif şaşılıklar) cerrahi yöntemler ile tedavi edilmektedir. Şaşılık tedavisinde tedavi yanıtı her hastada aynı olmamaktadır ancak şaşılık, erken tanı alması ve doğru yöntemin seçilmesi ile büyük oranda tedavi edilebilen bir hastalık olarak tanımlanabilir.

Şaşılık Tedavi Yöntemleri 

Şaşılık tedavisi yöntemleri, şaşılığın türüne göre değişkenlik gösterir. Göz hekimince yapılan bir planlama doğrultusunda, her hasta kendi göz bulgularına göre tedavi gerektirir. Şaşılık tedavisinde planlama şaşılığın türünün belirlenmesi ile başlar. Gözlük kullanımı gibi basit bir optik düzeltme yöntemi, başta hipermetropi olmak üzere kırma kusurlarına bağlı şaşılıklarda tedavi edici özelliğe sahiptir. Bazı paralitik şaşılıklarda tedavide prizmatik cam içeren gözlüklerin kullanımı, göz dışı kaslara Botulinum Toksin enjeksiyonu gibi yöntemler ile şaşılığı azaltmak mümkündür. Bu yöntemlere yanıt vermeyen hastalarda ya da kimi doğuştan şaşılık olgularında tedavide başvurulan yöntem şaşılık ameliyatı olmaktadır. Özellikle bebeklik çağında tanı alan bazı şaşılık türlerinde (infantil şaşılık) erken cerrahi müdahale bu sorunu etkin şekilde düzeltilebilmektedir. Ancak şaşılık cerrahisinde her hastada aynı sonucu almak mümkün olmamaktadır, çünkü cerrahi başarıyı etkileyen faktörler özellikle nörolojik sorunların bulunduğu hastalarda değişkenlik göstermektedir. 

Çocuklarda Şaşılık Tedavisi 

Çocuklarda şaşılık tedavisi, hastaların çocukluk çağında tedavi yanıtının daha iyi olması ve bu tedavinin çocuğun gelecek hayatına etkisinin büyük olması nedeni ile büyük önem taşır. 

Şaşılık tedavisinde amaç gözün paralel yapısının tekrar sağlanması yanı sıra, hastanın görme keskinliği ve derinlik algısı hissinin korunmasıdır.  Şaşılık durumu, göz tembelliğine neden olan önemli bir faktördür ve erken tedavi edilmesindeki amaçlardan birisi de hastada göz tembelliğinin gelişmesini önlemektir. Çünkü kayan bir göz, görsel uyarıları verimli taşıyamaz ve kişinin üç boyutlu görme-derinlik hissi gibi ileri görsel fonksiyonlarının gelişmesine engel olur. Bu durumda, erken tedavi edilmeyen bir şaşılık hastasında göz tembelliği gelişecek ve ilerleyen yıllarda tedaviye yanıt vermesi mümkün olmayacaktır. 

Çocuğunuzda şaşılık şüphesi duyduğunuzda, vakit kaybetmeden bir göz hekiminize başvurmanız ve detaylı göz muayenesi talep etmeniz, çocuğunuzun ilerleyen hayatındaki görsel kabiliyetleri için önemlidir.

Yetişkinlerde Şaşılık Tedavisi 

Yetişkinlerde meydana gelen şaşılık sorunu genelde kırma kusurlarına bağlı olmayan, sonradan edinilen şaşılık türlerindendir. Genelde altta yatan nörolojik ya da dahili bir problem nedeni ile gelişmektedir.  Bununla birlikte, bazı hastalarda şaşılık sorunu yetişkin yaşta fark edilmekte veya bu sorunun tedavisi yetişkin yaşta talep edilebilmektedir. Sonradan gelişen şaşılıklardan; paralitik şaşılık durumlarında prizmatik gözlükler ya da göz dışı kaslara Botulinum Toksin enjeksiyonu gibi yöntemler uygulanabilirken, kimi nörolojik hastalıklarda görülen şaşılık olgularında nörolojik durumun tedavisine öncelik verilmektedir.

Yetişkinlerde şaşılık ameliyatı çocuklardaki kadar etkin olmamakla birlikte, ileri yaştaki şaşılık cerrahisi çoğunlukla yalnızca kozmetik düzeltme amacı ile yapılmaktadır.