Şema Kavramı

Yaşadığımız olaylar ve durumlar karşısında her birimiz farklı bir takım tepkiler veririz. Tepkilerimiz, davranışlarımız, düşüncelerimiz kimi kişilerce onay görse de bazılarını şaşırtabilir ya da doğru bulunmayabilir. Farklı bireyler birebir aynı olayı yaşasalar dahi hissettikleri, düşündükleri, davranışları ve beden duyumları hiçbir zaman birbirleriyle aynı olmaz.

Çocukluktan itibaren yaşanan olumlu ya da olumsuz olaylar şema denilen zihin kalıplarını oluşturur. Kendilik algımız, öteki algımız ve başarı algımız çocukluğumuzdan itibaren edindiğimiz intibalarla şekillenir ve zaman geçtikçe de kalıplaşır.

Şemaların oluşumunda 3 temel faktör rol oynar;

 

• Temel ihtiyaçların karşılanmaması

• Çocukluk ve ergenlik döneminde temel ihtiyaçların giderilememesi -ki bu durum daha sonra yetişkinlik döneminde de temel ihtiyaçların giderilememesine sebep olacaktır-

• İyi olan şeylerin kişiye abartılı oranda sunulması.

 

İnsanın içinde bulunduğu kişilere ve durumlara karşı çok sayıda şeması olabilir. Şemaların bazıları hayatımız olumlu yönde etkilerken bazıları olumsuz yönde etkiler ve bizlerin kontrol alması gereken şemalar hayatımızı olumsuz etkileyen şemalardır.

Şema terapi, Jeffrey Young tarafından Bilişsel-Davranışçı Terapi yaklaşımı içerisinde kendine has bir okul olarak geliştirilmiştir.

Şema terapinin tanımı Young’a göre şöyle yapılabilir:

“Değiştirilmesi zor, çocukluk ve ergenlik döneminde belirgin kökenleri bulunan psikolojik rahatsızlıklar (borderline kişilik bozukluğu gibi) için tasarlanmış, bilişsel, davranışçı, kişiler-arası ve yaşantısal teknikleri birleştiren, bütünleştirici bir teori ve tedavi yaklaşımı.”

18 tane temel şema vardır ve Young bunları Erken Dönem Uyumsuz Şemalar olarak isimlendirilmiştir. Bunlar;

 

1- Terk Edilme Şeması

 

2- Kuşkuculuk Şeması

 

3- Duygusal Yoksunluk Şeması

 

4- Kusurluluk Şeması

 

5- Sosyal İzolasyon Şeması

 

6- Bağımlılık Şeması

 

7- Dayanıksızlık Şeması

 

8- Yapışıklık Şeması

 

9- Başarısızlık Şeması

 

10- Onay Arayıcılık Şeması

 

11- Boyun Eğicilik Şeması

 

12- Kendini Feda Etme Şeması

 

13- Haklılık Şeması

 

14- Yetersiz Özdenetim Şeması

 

15- Yüksek Standartlar Şeması

 

16- Karamsarlık Şeması

 

17- Duyguları Bastırma Şeması

 

18- Cezalandırıcılık Şeması

Şema konusunu anlatırken Şema kimyası kavramına değinmek gerekir. Şema kimyası, ilişkilerinizde hayatınıza aldığınız insanları var olan şemalarınıza göre belirlemeniz anlamına gelmektedir. Örneğin kusurluluk şeması olan bireyler kendilerini değersiz hisseder, başkalarının kendisini değersizleştirecek davranışlarına izin verebilir. Sosyal ortamlardan insanların kendilerindeki kusuru fark etmemesi için uzak durabilirler. Fakat bu bireyler aynı zamanda partner seçerken kendilerini duygusal ya da cinsel olarak istismar eden kişilere yönelebilirler. Kendilerini aşağılayan veya saldırgan davranan bir partner seçiminde bulunabilirler.

Ya da terk edilme şeması olan bireyler kendilerini terk etme ihtimali bulunan ya da terk edilmiş hissettirecek bireylerle ilişki içine girmeye daha meyillidirler.

Her birimizde her bir şema bulunabilir, önemli olan bu şemaların hayatımız ne ölçüde ve ne yönde etkilediğidir. Şema terapi ile çocukluğumuzdan beri kalıplaşan ve değiştirilmesi çok da kolay olmayan şemalardan işlevsiz olanların tespit edilerek daha olumlu ve işlevsel hale getirmek amaçlanmaktadır. Ayrıca şema terapiye neredeyse bütün ruh sağlığı sorunlarının tedavisinde kullanabilmekteyiz.

Şimdi hayatınızın kontrolünü elinize alma ve olumlu bir değişiklik yapma zamanı.