Şema Terapi

Şema Nedir?

Başkalarının ihtiyaçlarını kendinizinkinden önde mi tutuyorsunuz? Böylece ihtiyaçlarınız hiç karşılanmıyor hatta ihtiyaçlarınızın neler olduğunu bile bilmiyor musunuz?

Çevrenizden ne kadar takdir ve onay alırsanız alın, hala bunu aslında hak etmediğinizi düşünüyor ve kendinizi mutsuz mu hissediyorsunuz?

Sürekli size soğuk davranan kişilerle mi ilişkiler yaşıyorsunuz? En yakın hissettiğiniz kişilerin bile sizi umursamadığını ya da yeterince anlamadığını mı düşünüyorsunuz?

Bu gibi temel zihinsel kalıplara ‘’şema’’ diyoruz.

Young, Klosko ve Weishaar (2003), erken dönem uyumsuz şemalar için aşağıdaki kapsamlı tanımı ortaya koymuşlardır:

• Genel, yaygın bir tema ya da örüntülerdir

• Anılar, duygular, bilişler ve fiziksel duyumlardan oluşurlar

• Çocukluk ve gençlikte ortaya çıkarlar

• Yaşam boyunca gelişirler

• Belli bir derecede işlevselliği bozarlar

Şemalar Nasıl Oluşur?

Şemalar, çocukluk ve ergenlik döneminde temel ihtiyaçların giderilememesiyle oluşup yetişkinlik döneminde de temel ihtiyaçların giderilememesine sebep olur. 

Şemalar; zamanla katı ve olumsuz kabul edilen değerlendirmeler haline gelirler. Bizlerin olayları ve durumları değerlendirmede filtre görevi görür ve bizler yaşam olaylarımızı şemaların etkisinde kalarak değerlendiririz.

Şema Modları Nedir?

Uyum bozucu şemalar etkinleştiği zaman şema terapi içinde şema modları olarak tanımlanan yoğun durumlar ortaya çıkar. Şema modu, kişinin hali hazırda içinde bulunduğu duygusal bilişsel ve davranışsal durum olarak tanımlanır. Modlar, sıklıkla yüksek düzeyde duygusal olarak deneyimlenen olaylar tarafından tetiklenir.

Şema Terapi Nedir?

Şema terapi, bilişsel davranışçı terapi, bağlanma ve nesne ilişkileri kuramları, Gestalt ve yaşantısal terapi ögelerini bir araya getiren bütüncül bir yaklaşımdır. Young ve arkadaşları (2003), şema terapinin birincil amaçlarını hastalara şemalarını ve modlarını değiştirerek işlevsel olmayan yaşam örüntülerini değiştirme ve kendi temel gereksinimlerini terapi dışında uyumlu bir şekilde gidermelerinde yardım etme olarak özetlemektedir. Şema terapisinin kurucusu J. Young, şemaları 5 alan ve 18 başlık altında topladı:

Şema Türleri ve 18 Uyumsuz Şema

1. Ayrılma ve Reddedilme Şemaları

Terk Edilme / İstikrarsızlık

Sevdiğiniz insanların terk edeceği ve sizin düşünsel olarak dışlanmış olacağınız hissidir.

Duygusal Yoksunluk

Sevilme ihtiyacınızın başkaları tarafından yeteri kadar karşılanmayacağı inancıdır. Kimsenin sizinle gerçekten ilgilenmediğini ve sizin hissettiklerinizi anlamadığını hissedersiniz.

Güvensizlik / Kötüye Kullanılma

İnsanların sizi incitecek dinin veya bir şekilde sizi kötüye kullanacağının beklentisidir.

Sosyal İzolasyon / Yabancılaşma

Kendinizi sosyal ortamlarda farklı hissederek ortamın geri kalanından ayrı algılarsınız.

Kusurluluk / Utanç

Kendinizi içten içe eksik ve kusurlu hissedersin insanlar gerçek sizi tanıyacak kadar yakın olurlarsa sizi sevilmez bulacaklarına inanırsınız.

2. Zedelenmiş Özerklik ve Başarısızlık Şemaları

Dayanıksızlık

Her an başınıza gelebilecek felaket korkusu içinde yaşarsınız. Dünyada kendinizi güvende hissetmezsiniz bu felaket doğal, hukuksal, tıbbi veya finansal olabilir.

Bağımlılık / Yetersizlik

Günlük hayatınızı başkalarının yardımı olmadan sürdüremez ve sürekli bir destek ihtiyacı ararsınız.

Başarısızlık

Okul, iş ve spor gibi başarmayı gerektiren alanlarda yetersiz olduğumuz inancıdır. Yaşıtlarınıza göre başarısız olduğunuza inanırsınız.

İç içe Geçme

Tam bir bireyselleşme sağlayamama veya normal sosyal gelişim gösterememe pahasına, bir ya da daha fazla kişi ile (genellikle ebeveynle) aşırı duygusal bağlanma ve yakınlık içine girme ihtiyacı yaşarsınız.

3. Zedelenmiş Sınırlar Şemaları

Haklılık / Büyüklenmecilik

Diğer insanlardan daha üstün olduğunuzu, özel hak ve ayrıcalıklara sahip olduğunuzu düşünürsünüz. İstediğinizi o anda yapabilme, söyleyebilme ve elde edebilme konusunda ısrarcı davranırsınız.

Yetersiz Öz-Denetim

Yeterli bir öz denetim sağlama ve engellenmeye tolerans gösterme konularında yaygın bir zorluk yaşar veya bunu yapmayı reddedersiniz.

4. Başkaları Yönelimlilik Şemaları

Fedakarlık

Kendi mutluluğunuz pahasına, gönüllü olarak başkalarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere aşırı odaklanır, kendinize odaklandığınızda suçluluk hissedebilirsiniz.

Onay Arayıcılık

Güvenli ve doğru bir kendilik algısı oluşturmak için diğer insanların onay, kabul ve ilgisini kazanmaya veya onlara uyum göstermeye çalışırsınız.

Boyun Eğicilik

Kendi ihtiyaç ve arzularınızı başkalarını memnun etmek veya onların ihtiyaçlarını karşılamak için feda edersiniz. Diğerlerine sizi kontrol etmesine izin verirsiniz.

5. Aşırı Tetikte Olma ve Bastırılmışlık Şemaları

Yüksek Standartlar

Kendinizle ilgili aşırı yüksek beklentileri karşılamak için acımasızca çabalarsınız. Statü, para, başarı, güzellik, düzen,mutluluk, zevk, sağlık ve tatmin edici ilişkiler ile fark edilmeye aşırı önem verirsiniz. 

Duyguların Bastırılması

Başkaları tarafından kınanma veya dürtülerin kontrolünün kaybedilmesinden kaçınmak amacıyla eylem, duygu veya iletişiminizi aşırı derecede bastırırsınız.

Karamsarlık

Yaşam boyunca hayatın olumlu ve iyimser yönlerini küçümser veya görmezden gelirken, olumsuz yönlerine (acı, ölüm, hayal kırıklığı, çatışma, suç, küskünlük, çözülememiş sorunlar, potansiyel hatalar, ihanet, ters gidecek işler vs.) odaklanırsınız.

Cezalandırıcılık

Yapılan hatalar için (kişinin kendisi dahil) şiddetli bir biçimde cezalandırılmaları gerektiğine inanırsınız. Beklenti ve standartlarınızı karşılamayan tüm insanlara karşı öfkeli ve hoşgörüsüz, cezalandırıcı, tahammülsüz olabilirsiniz.

Klinik Psikolog Çağla Anar