Seyirci Etkisi

Seyirci etkisi, (Bystander effect) birinin yardıma muhtaç olduğu bir durumda çevredeki kişi sayısının fazla olmasıyla olaya müdahale etme oranının düşmesi anlamına gelir. Seyirci etkisi, oldukça önemli bir sosyal psikoloji teorisidir. Bu teori, New York’ta yaşayan Kitty Genovese’nin öldürülmesi esnasında olaya şahit olan otuz sekiz kişinin hiçbir yardım hareketinde bulunmaması ile sosyal psikolog Bibb Latane ve John Darley tarafından araştırılmaya başlanmıştır. Seyirci etkisi, aynı zamanda Genovese Sendromu olarak da anılır.

13 Mart 1964’te Winston Moseley adında bir saldırgan, 28 yaşındaki Kitty Genovese’yi oturduğu binanın önünde tecavüz edip öldürdü. Yarım saat içerisinde gerçekleşen bu olaya çevreden otuz sekiz kişi şahit oldu. Ancak kimse polisi ya da ambulansı aramadı. Bu olay sonrası sosyal psikologlar, insanların bu gibi durumlarda yardım etmeme sebeplerini araştırmaya önem vermişlerdir.

Seyirci etkisi ile alakalı birçok sebep öne sürülmekle birlikte bunlardan biri kötü bir olaya şahit olan kişilerin başkalarının zaten yardım ettiğini düşünerek geri çekilmesidir. Bu sayede kişiler olaya dahil olmak için herhangi bir sorumluluk duygusu hissetmezler. Tersi bir durumda ise yani olaya tanık olan kişi yoksa veya bu kişi sayısı azsa insanlar daha fazla sorumluluk hisseder ve daha fazla yardım ederler. Yani kişi sayısı ile yardım etme oranı arasında ters ilişki bulunur. Müdahale edilmemesinin bir diğer sebebi ise insanların kendi güvenliğini düşünmelerinden dolayıdır. Olaya dahil olmanın kendi güvenliklerini zarara uğratacaklarını düşünen insanlar herhangi bir eylemde bulunmazlar. Bunların yanı sıra Kitty Genovese cinayeti sonrası yapılan araştırmalar sonucunda büyük şehirlerde yaşamanın insanlara kötü olaylara karşı olan kayıtsızlık duymalarına yol açtığı da düşünülür. Yani insanların toplumsal kötü olaylara duyarlılığının azalması kötü olaylar karşısında kişisel sorumluluk almamasına yol açar.

Latane ve Darley ise seyirci etkisinde sosyal etkilerin de rol oynadığını söyler. İnsanların çevresindeki diğer insanların davranışlarından etkilendiğini ve bu yüzden kötü bir olaya şahit olunduğu durumlarda başkası yardıma koşuyorsa bireylerin yardım ettiğini düşünürler. Tüm bu görüşlerden ziyade insanları kötü bir olay durumunda yardım etmemekten alı koyan diğer bir görüş ise yardım edilecek kişinin ırkı veya yardım edecek olan kişinin davranışları ve tutumudur.

Seyirci etkisi teorisiyle ilişkili iki farklı seyirci türü ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri aktif seyirci diğeri ise pasif seyircidir. Pasif seyirciler olay esnasında olaya dahil olmayan ve sessiz olan kişileri tanımlar. Bu kişilerin toplumda fazla olması saldırıların daha artmasına sebep olabilir. Aktif seyirciler ise olay karşısında sesi çıkan ve olaya dahil olan seyircileri temsil eder. Toplum içerisinde aktif seyircilerin fazla olması şiddet durumlarını azaltabileceği düşünülür. Bu sebepten dolayı şahit olunan olayda toplumun sesini çıkarması olayların yaşanmaması için oldukça önemlidir. İnsanlar genelde olaya dahil olma durumunda kendilerine zarar gelme korkusundan dolayı geri adım atmak isterler. Ancak bu korkuyu yaşamayan yani herhangi bir sebep olmadan yardıma ihtiyaç duyulduğu sırada yardım etmeyen birçok insan bulunur. Bu sebepten dolayı bazı yerlerde bu konu ile alakalı kanunlar çıkartılmıştır. Bu kanunlarla beraber kötü bir duruma şahit olan birinin yardımda bulunmaması suç olarak sayılmıştır.

UZM. KLİNİK PSİKOLOG DAMLA KANKAYA SÜNTEROĞLU