Siz Duygularınız Değilsiniz-ACT Terapi İle Anlatımı

Kabul ve Adanmışlık Terapisi (ACT) Nedir?

ACT, bireylerin kontrolü dışında gelişen ve onları olumsuz etkileyen olay ya da durumları olduğu gibi kabul etmeleri ve yaşamlarını daha da anlamlı ve zengin kılacak davranışları sürdürmelerine yardımcı olmayı hedefleyen bir terapidir (Kul, Türk, 2020).

İnsanların gündelik hedefleri içerisinde sürekli olarak mutlu olmak, iyi şeylerin peşinden gitmek, her daim iyi hissetmek gibi arzu ve istekleri bulunmaktadır. Ancak hayatta deneyimlediğimiz olaylar, durumlar bizlerin her zaman olumlu şeyler yaşamayacağını göstermektedir. İnsan varoluşunun kaçınılmaz gerçeklerinden birisi ruhsal acıdır. Hayatın içinde acıların, zorlukların olması kaçınılmazdır. İnsanın eylemleri dışında gerçekleşen zorluk ve acıları olduğu gibi kabul etmesi, kişinin zorluklara kendi içinde yer açmasını sağlamak için kabul ve adanmışlık terapisi kullanılır. Kişinin hayatını kontrol etmesi için kararlı, cesaretli olması ve elde tutulur bir hayat yaşamasına yardımcı olmaya çalışılır. İnsanların yaşadıkları olumsuz duygu ve düşüncelerle savaşmaları yerine bu deneyimleri olduğu gibi kabul ederek şimdiki ana odaklı yaşamalarına yardımcı olmak asıl amaçtır.

Kabul ve Adanmışlık Terapisinde Temel Kavramlar

Psikolojik Esneklik

Kişinin anla temasını ve değerlerini merkez alarak davranışlar sergilemesindeki kararlılığa odaklanır. Kişi hedefleri ve hayalleri için belirli bir yolda giderken bu yolda önüne çıkabilecek engelleri fark eder, onları değiştirmeye ve kontrol etmeye çalışarak değer verdiği amaçlara ‘’adanmışlık’’ göstermesine odaklanır.

Yukarıdaki görsele ‘’esnek altıgen modeli’’ adı verilmektedir. Bu model, altı temel terapötik süreçten meydana gelmektedir.

1. An ’da olmak: İnsanlar hayatlarında anda kalmayı çok başaramazlar. Zamanlarının büyük bir kısmı ‘’böyle demeseydim daha başka olurdu, böyle yapmasaydım daha başka olurdu’’ diyerek geçmektedir. İnsan zihni geçmiş anıların üzerinden tekrar tekrar geçerek neler yaşanabilirdi kurgusu yapmaktadır. İnsanlar geçmişte yaşanılan olumsuz olayların gelecekte de devam edeceğine inanır. Bu inanış kişilerin anda kalmalarına engel olur ve yaşadıkları birçok şeyi kaçırmaları olağandır.

2. Kabul: ACT’ ın en temel süreçlerinden biridir. Kişilerin kendi içlerinde yaşadıkları olumsuz durumlara, olaylara yönelik bir savaş açmaması ve bu olumsuzluklara karşı kendi içinde bir yer açmayı sağlaması önemlidir. İstenmeyen duygu, düşünce, anılar kişi tarafından misafir olarak görülmeli ve gelip gitmelerine izin vermek önemlidir. Duyguya, duygu gibi davranmak buradan geçmektedir.

3. Ayrışma: Kişilerin şahit oldukları herhangi bir olumsuz olay, kendi yaşadıkları bir olumsuz olayı hatırlatabilmektedir. Ayrışma, bireylerin duygu, düşünce ve hatıraları, kendileri ve çevrelerine ilişkin gerçekler olarak görmeyip, onları yalnızca içsel yaşantılar gibi bir fenomen olarak tanımlayabilme yetisini ifade etmektedir. Bir başka ifadeyle düşünce ile o düşünceyi düşünen kişi arasına mesafe konulmasıdır (Walser ve Westrup, 2007).

4. Bağlamsal Benlik: İnsan, yaşantılarını duyu organları vasıtasıyla algıladığı fiziksel bir benliğe; düşünme, hatırlama, yargılama gibi zihinsel yetiler aracılığıyla algıladığı düşünsel bir benliğe ve bu iki benliği izleyen bir gözlemleyen (bağlamsal) benliğe sahiptir (Harris, 2016). Kişilerin hem içsel psikolojik duyumları hem de dış dünyada meydana gelen olayları bütüncül olarak ifade edebilmeleri önemlidir. İnsan hayatında kendine bir şeyler katmaya ve yaşamaya devam eder. İnsanın dışındaki olaylar da onun yaşantısına dahil olur ama kişinin benliği sabit olarak kalmaktadır. Hayatta yaşanılan bir olay genel/bütün olarak değerlendirilmemelidir. Düşünceler değişebilir ama onları gözlemleyen sen değişmez. 

5. Değerler: Değerler, kişilerin hayatında oldukça etkilidir. Kişi hayatında nerede, nasıl biri olmak istiyorsa değerleri de bu yönde olacaktır. Kabul ve adanmışlık terapisinde danışana sık sık “Nasıl bir hayat istersin?” “Bu hayatta senin için önemli ve anlamlı olan şeyler nelerdir?” gibi sorular sorularak bireyin değerlerini keşfedebilmesine yardımcı olunmaktadır (Bach ve Moran, 2008). Değerler, kişilerin hayatlarına yön vermektedir. 

6. Değerler doğrultusunda davranışlar: Değerlerin farkında olmak hayatı zengin kılmak için yeterli değildir. Bu değerler bilinmeli ve değerler doğrultusunda gidilecek yol kesin bir şekilde belirlenmelidir. Amaca giden yolun önü açılmalıdır. 

ACT’ ın amacı insanlara psikolojik esneklik kazandırmak ve hayatlarındaki psikolojik katılık düzeylerini azaltmaktır. İnsanların şimdiki yaşamlarında anda kalmaları ve değerleri doğrultusunda eylemler gerçekleştirmeleri önemlidir. 

Duygularımız çoğu zaman hayatımızı yönlendirmede bizi etkilemektedir. Hiç karar alırken kendinize daha çok duygularınızla mı yoksa mantığınızla mı hareket edip etmediğinizi sordunuz mu? Eğer cevap verecek olursak daha çok duygularınızla karar verdiğinizi gözlemleyeceksiniz. Eğer duygularınızın önünde daha çok mantığınızın olduğunu düşünüyorsanız izleyebileceğiniz bazı adımlar var. 

‘’Zihnim bana şu anda hangi hikâyeyi anlatıyor? ‘’ dediğinizde;  

• İnsan zihni muazzam bir anlatıcıdır. Susturmak isteseniz de bazen susturamazsınız. Kafanızın içindeki ifadelere isimler verin. Kendinizi düşüncelere kaptırmaktan alıkoyabilirsiniz.

• Kafanızdaki cümlelerin etkinliğini kaybetmesi için kelimeleri melodi eşliğinde söyleyin. 

Gözünüzü kapattığınızda ve düşüncelerinize karşı nasıl yaklaştığınızı göz önünde bulundurduğunuzda belki de kafanızdan daha fazla düşünce geçmeye başlayacak. Birisi size ‘’pembe fili düşünme’’ dese emin olun siz pembe fili daha çok düşüneceksiniz. Ancak önemli olan şey düşünceye düşünce gibi davranabiliyor musunuz? Olumsuz düşüncelerden kaçmak, savaşmak, yok etmek mesele değil. O zorlu duygu ve düşüncelere içinizde yer açabiliyor musunuz buna odaklanmak önemlidir.