Sporcu Ebeveyni Olmak

Sporun beden sağlığının yanı sıra ruh sağlığı açısından da olumlu etkileri bilinmektedir. Spor benlik saygısını, kendilik algısını ve zihinsel dayanıklılığı geliştirmektedir. Bununla birlikte gençlerin spora katılımları girişken olmalarını, lider olmalarını, akademik başarılarını ve amaca yönelik kararlılık gösterebilme becerilerini desteklemektedir.

Ebeveynler ergenlerin spor kariyerlerine işlevsel ve duygusal bakımından destekleyici olarak önemli bir rol üstlenmektedir. Yakın zamandaki araştırmalar yetenekli sporcuların yetişmesinde ebeveynlerin katkısını incelemeye odaklanmıştır. Gençlerin spora katılımında ebeveynlerin ödüllendirici ve anlayışlı tutumu özellikle spordan aldığı keyifte önemli rol oynamaktadır. Gençlerin spor kulüplerine katılmasında ve devam etmesinde ebeveyn desteği etkili olmaktadır.

Ebeveynin gencin spor yaşamına katılımı ebeveynlerin destekleyici ve baskılayıcı davranışlarını içermektedir. Ebeveyn desteği; spor aktivitelerine katılma fırsatı oluşturma, spor materyallerinin temini, antrenmanlara ve müsabakalara katılma, duygusal destek sağlama, ödüllendirme, geri bildirim verme ve rol model olma gibi davranışları içerirken, ebeveyn baskısı; olumsuz tutumları, ilgisizliği ve aşırı eleştiriyi içermektedir ( Dorch, Smith & Dotterer, 2016). Bazı ebeveynler genç sporculara yönelik gerçekçi olmayan beklentiler taşımakta ve çok fazla yatırım yapmakta, kendi değerlerini çocuklarının spordaki başarısına bağlamaktadır. Bu alanda yapılan araştırmalar ebeveynlerin genç sporcuların gelişimdeki değerini gözler önüne sermektedir.

Ebeveynin sporcuya desteği üç şekilde olabilmektedir; kaynak sağlayıcı, yorumlayıcı ve rol model olma. Kaynak sağlayıcı olarak ebeveyn gencin spora katılımı için gerekli ekipmanları ve ulaşım imkanını sağlar. Dunn ve arkadaşları (2016) aile ekonomisinin büyük bir bölümünü spora yatıran ailelerde yetişen sporcuların daha fazla ebeveyn baskısı hissettiğini ve spordan daha az keyif aldığını bulmuştur. Ebeveynler harcadıkları paranın boşa gitmemesi için çocuklara çok çalışmaları konusunda baskı yapabilmektedir. Bu olumsuz tutumlar çocuğun spora devam etme isteğini azaltmaktadır. 

Yorumlayıcı olarak ise ebeveynin görüşleri ve beklentileri gencin deneyimlediği stres ve kaygıyla ilişkilidir. Ebeveynlerin sözel reaksiyonları destekleyici, ödüllendirici veya baskılayıcı, eleştirel ve kontrolcü yorumlar içermektedir. Ebeveynlerin kaybetmeye veya düşük performansa yönelik olumlu tutumları gencin spordan keyif almasını belirlemektedir. 

Rol model olarak ise ebeveynler spor becerilerini geliştirme, zorlu egzersizlere katılma ve spor sürecindeki koçlar, ekip arkadaşları gibi kişilerle iletişim kurma bakımından gence yol gösterebilmektedir (Lauer, Gould, Roman & Pierce, 2010). Bir çok araştırma gencin spordan aldığı keyif, gösterdiği performans ve özgüveninin ebeveynlerin olumlu desteği ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Tam tersine ebeveynin olumsuz ve eleştirel tutumu, baskısı, kazanmanın aşırı vurgulanması ve kontrolcü davranışları gencin spora katılımında motivasyonunu ve performansını düşürmektedir.

Hollandalı ergenlerle yapılan bir çalışmada spora katılımla ebeveynle ilgili etmenler ve sosyo-kültürel değişkenler arasındaki ilişkiye bakılmıştır. Spora katılımın erkeklerde kızlara oranla yüksek derecede fazla olduğu görülmüştür. Öte yandan erkek atletlerin kadın atletlere göre ebeveynlerinden daha fazla baskı gördükleri bilinmektedir. Ebeveynlerinin fiziksel olarak aktif olduğunu belirten ergenler ebeveynleri fiziksel olarak aktif olmayan ergenlere göre iki kat daha fazla spora katılmaktadır (Toftegaard-Stockel, Nielsen, Ibsen & Andersen, 2011). Bu sonuçlar ebeveynin sporcuya rol model olmasının önemini vurgulamaktadır. 

Knight ve Holt (2014) yaptıkları çalışmada ebeveyn ve çocukların sporla ilgili amaçlarının ebeveynin baskılayıcı veya destekleyici tutumu ile ilişkili olduğunu bulmuştur. Bununla birlikte ebeveynin davranışlarının zamanı; yarışmadan önce, yarışma sırasında ve yarışma sonrasında) çocukların algıladığı destekleyici ve baskılayıcı tutumlar açısından farklılık gösterebilmektedir. Sporcu gençler müsabakadan sonra ebeveynlerinin dürüst ve dengeli geri bildirimlerini isterken, negatif yorumlara ve eleştirilere odaklanmamalarını istemektedir. 

Güney Kore’de, elit atletler yetiştirmek için orta okul ve lise öğrencilerinin spora katılımı oldukça desteklenmektedir. Öte yandan genç atletler spor performanslarını etkileyecek çeşitli psikolojik stresörlerle karşı karşıya kalmaktadır. Park (2015) hem müsabakaya hazırlık esnasında hem de müsabaka esnasında özgüvenin rolüne vurgu yapmıştır. Spora katılım sağlayan Koreli ergenler ile yapılan çalışmada ebeveynin desteği, ebeveyn ile bağlanma ve özgüven arasında anlamlı bir pozitif ilişki bulunmuştur. Ebeveynleri ile güvenli bağlanma kurmuş ve daha fazla ebeveyn desteği algılayan genç atletlerin daha yüksek bir özgüvene sahip olduğu görülmüştür (Park, 2015). Ebeveynin rolü sadece sporcuyu desteklemekle kalmayıp aynı zamanda sporcunun kendine güveninin de artmasına katkı sağlamaktadır. 

Bir diğer çalışma Çin’de Gençlik Araştırmaları projesi dahilinde 9- 17 yaş arası 81,857 okul çağı çocuğu ile gerçekleştirilmiş ve ebeveynlerin fiziksel aktivite için verdiği destek ile çocukların spora katılımı arasındaki ilişki incelenmiştir. Ebeveynlerin çocuğa desteğini ölçmek için çeşitli sorular hazırlanmıştır. Örneğin; ‘Çocuğunuzu fiziksel aktivitelere katılması için yüreklendirir misiniz?’, ‘Çocuğunuz fiziksel aktivitelere katıldığında ona eşlik eder misiniz, yanında bulunur musunuz?’, ‘Çocuğunuzun spora katılımı için finansal yatırım yapar mısınız?’, ‘ Sporun sağlığa yararları ile ilgili bilgilerinizi çocuğunuzla paylaşır mısınız?’, ‘Spor yapması konusunda çocuğunuza model olur musunuz?’. Çalışma sonucunda ebeveynlerinin çeşitli destek mekanizmalarına; cesaretlendirmesi, eşlik etmesi, finansal desteği, takip etmesi, izlemesi ve katılması, sahip çocukların spora daha fazla katıldığı bulunmuştur (Liu ve ark., 2017). 

Sonuç olarak ebeveynin desteği çocuğun spordan aldığı keyif ve sağladığı başarı açısından önemlidir. Ebeveynlerin pozitif davranışları; ebeveynin çocuğunun genel gelişimine odaklanması, antrenmanları motivasyonel ve yapıcı değerlendirmeleri, çocuktan taleplerin azalması, çocuğun içinde bulunduğu durumu iyi okumak ve anlamak spordaki gelişimini desteklemeye yardımcıdır.