Tiroid Bezi ve Ameliyatı Hakkında

Boynumuzda soluk borusu (trakea) ve gırtlağın (larenks) önüne yerleşmiş olan bu organ, ürettiği hormonları kana veren bir iç salgı bezidir. Temel olarak vücudun metabolizmasını düzenleyen çok önemli iki hormon T3 (Tri-iyodo-tironin) ve T4 (tetra-iyodo-tironin / tiroksin) bu bezde üretilir.

T4 hormonu, içerdiği 4 iyot atomundan birini tiroid bezi ve vücudun diğer dokularında kaybederek daha etkin olan T3 hormonuna dönüşür. Vücudun orkestra şefi olarak da adlandırılan bu hormonun, metabolizma üzerinde çok önemli düzenleyici etkisi mevcuttur.

Tiroid bezinin fonksiyonları yani tiroid hormonlarının üretimi, beyindeki hipofiz bezinde üretilen TSH (Tirotiropin / tiroidi uyaran hormon) tarafından kontrol edilir. Kandaki TSH hormonu seviyesi, tiroid bezinin fonksiyonları hakkında biz hekimlere en çok bilgi veren değerdir. TSH ölçümü, biyokimya laboratuvarlarında yapılan kolay bir kan testi ile mümkündür.

Tiroid bezi ayrıca kalsitonin veya tirokalsitonin adı verilen, kemik metabolizması ve kandaki kalsiyum seviyesi üzerinde etkisi olan farklı bir hormon da üretir. Bu hormonun etkileri T3 ve T4 kadar önemli değildir. Eksikliği halinde ciddi belirtiler ortaya çıkmaz. Tiroid bezinin arka yüzeyine komşu dört adet yarım bezelye büyüklüğündeki paratiroid bezler, parathormon adı verilen ve gene kan kalsiyum seviyesini düzenleyen bir hormonun üretiminden sorumludur.

Tiroid bezinde temel olarak iki çeşit işlevsel hücre bulunmaktadır. Bunlardan foliküler hücre ya da tirosit adı verilen hücreler T3 ve T4 hormonlarının üretiminden sorumludur. Folikül hücrelerine kıyasla çok daha az miktarda bulunan parafoliküler hücre ya da C hücreleri de kalsitonin hormonunun üretiminden sorumludurlar.

Tiroid bezi, sağ ve sol lob adı verilen kısımlardan ve bunu ortada birleştiren istmus bölümünden oluşur. Bazen istmustan yukarıya doğru piramidal lob adı verilen ufak bir tiroid dokusu uzantısı bulunur.

Tiroid bezi, boynun önemli bazı yapılarına çok yakın yerleşimdedir. Bunlar;

• Kısmen ses tellerinin hareketinden ve gerginliğinden sorumlu olan süperior (üst) larengeal sinir,
• Ses tellerinin hareketlerinden esas sorumlu olan inferior (alt) larengeal sinir (rekürren sinir)
• Kandaki kalsiyum seviyesini ayarlayan hormonu salgılayan paratiroid bezlerdir.

Bu kritik sinir ve bezlerin ameliyat sırasında korunması önemlidir. Günümüzde uygulanan çağdaş tiroid ameliyatı teknikleri, bu yapıların korunarak tiroid bezinin çıkartılmasını esas alır.

Tiroid ameliyatı sırasında korunması gereken önemli yapılar nelerdir?

1. Larenks (Gırtlak) Sinirleri

Süperior Larengeal Sinir

Vücudun en uzun sinirlerinden vagus sinirinin larenkse giden iki dalından biridir. Sağ ve sol tarafta birer tane bulunan bu sinir, ses tellerinin gerginliğini sağlayan ve boyunu uzatıp kısaltan krikotiroid kası idare eder ve zedelenmesi veya kesilip kopması halinde ciddi bir ses kısıklığı gözlenmemekle birlikte hasta, tiz sesleri çıkartmakta güçlük çeker ve çabuk yorulur.

Özellikle sesin ön planda olduğu meslekleri icra eden kişiler için bu durum, sorunlara yol açabilir.

Rekürren (İnferior) Larengeal Sinir

Gene Vagus sinirinin dalı olan ve boynun sağında ve solunda birer tane bulunan bu sinir, larenksin krikotiroid kas dışındaki diğer kaslarını idare eder. Zedelenmesi, hasar görmesi, kopması durumunda çoğu kez ciddi ses kısıklığı oluşur. Söz konusu olan kopma, ezilme, koter adı verilen elektrikli aletle yanma şeklinde ağır bir hasar ise, ses kısıklığı kalıcı olabilir ve bu durumda düzeltilmesi için ileride bazı gırtlak – ses teli ameliyatları gerekebilir.

2. Paratiroid Bezler

Tiroid bezinin arka yüzeyinde ya da yanlarında yer alan, dört adet, yarım bezelye büyüklüğünde paratiroid bez de vücut için çok önemli işlevleri olan anatomik yapılardır. Bu bezler kana, parathormon adında bir hormon salgılarlar.

Bu hormon kandaki kalsiyum miktarının düzenlenmesinde çok önemli bir işleve sahiptir. Hipokalsemi (kanda kalsiyum eksikliği), dudaklarda ve parmak uçlarında uyuşukluk, ellerde, kollarda, bacaklarda kasılmalar, kramplar şeklinde belirtiler verebilir.

Özellikle iki taraflı tiroid bezi ameliyatlarından sonra paratiroid bezler korunmuş olsa bile, birkaç gün sürebilen hipokalsemi (kanda kalsiyum düşmesi) dönemi oluşabilir. Bu dönemde hastaya kalsiyum hapları ya da iğneleri uygulanabilir.

Tiroid ameliyatları sırasında bu bezlerin, onları besleyen çok ince damalarla birlikte korunması önemlidir. Bu bezlerin ve işlevlerinin korunması için özel cerrahi teknikler uygulanmaktadır.

Tiroid bezi nasıl muayene edilir?

Tiroid bezine ait şikayetlerle gelen hastanın ilk basamak muayene elle yapılır.

Genellikle hastanın arkasına geçtikten sonra, boynun ön-alt kısmında yerleşmiş olan tiroid bezinin büyüklüğü, kıvamı, içinde nodül adı verilen yumrular barındırıp barındırmadığı bu şekilde anlaşılmaya çalışılır. Ardından çoğu kez, tiroid bezinin fonksiyonları hakkında bilgi edinebilmek amacıyla kandaki tiroid hormonlarının seviyesine bakılır.

Daha sonra, tiroid bezinin içerisinde nodül olup olmadığı, nodül varsa nodülün yapısı ve tümör barındırma riski ultrasonla ayrıntılı bir şekilde değerlendirilir.