Transseksüel Ses

Sesiniz çevrenizdeki dünyanın sizi tanımasında ve tanımlamasında en temel olan özelliklerden biridir. Kişinin cinsiyetinin algılanmasında da ses önemli bir belirleyendir.

Sesin kadın ya da erkek olarak algılanmasını sağlayan nedir?

Parmak izi gibi kişiye özel olan ses, bir çok alt bileşen ile cinsiyet belirtme özelliği oluşturmaktadır. Bunlardan biri sesin tonudur, yani sesin kalınlığı ve inceliğidir. Sesin tonunu belirleyen temel özellikler gırtlağın boyutu, ses tellerininin kalınlığı, boyu ve gerginliğidir. Ancak sesin kadın ya da erkek olarak algılanmasında sadece ses tonu belirleyici değildir. Göğüs kafesinin boyut ve şeklinden, yutak ve rezonan boşlukların, ağız içi boşluğun şekil ve boyutuna kadar bir çok faktör sesin kadın veya erkek olarak algılanmasında rol alır. Ek olarak konuşma hızı ve entonasyon derecesi de kişiye özgün olan sesin oluşmasını sağlar. Ses tonu, ses tonu aralığı, entonasyon ve rezonans hep birlikte etkileşerek sesin “cinsiyetini” oluştururlar.

Bu durum, doğduğu cinsiyetle artık kendini tanımlamayan transgender kişi, özellikle transkadın için, sorun oluşturur. Sesin kişinin kendisini tanımlamıyor olması dışında, varolan erkek sesi sebebiyle transkadının farklı olarak algılanmaya ve bu yüzden rahatsız edilmeye/taciz edilmeye devam edilmesi anlamına da gelebilir.

Transerkeklerde ses

Transerkekler için ses değişimi daha az sorun oluşturmaktadır. Fiziki “geçiş” döneminde uygulanan testosteron tedavisi (hormon tedavisi) vücuttaki kas yapısının değişmesine yol açar. Testosteronun gırtlak ve ses teli kasları üzerindeki etkisi ile, transerkeğin kadın ses tonu artık “erkek” olarak algılanabilen bir ses tonu aralığına sıklıkla ulaşmaktadır. 

Hormon tedavisi ile sesi yeterince kalınlaşmayan ve hala kadınsı olarak algılanan transerkeklerde lokal anestezi altında ses kalınlaştırma cerrahisi (relaxation laryngoplasty) yapılabilir.

Sesin daha “maskülen” olarak algılanması için transerkeklerde ses terapisi ile rezonans ve entonasyon çalışmaları etkin ve yararlı olabilir.

Transkadınlarda ses

Trankadınlarda hormonal tedaviler ve ses terapisi sesin daha ince bir tona ulaşması için genellikle yeterli gelmez. Burada artık cerrahi tedavi yapılması gerekliliği ortaya çıkar. Ses değiştirme cerrahileri konusunda bilgi arttıkça giderek daha çok sayıda transkadın sesini değiştirmek için bıçak altına yatmaktadır. 

Erkek gırtlağı kadın gırtlağından çeşitli şekillerde farklıdır. Erkek ses telleri daha uzun, daha kalın olup gerginliği daha azdır. Gitar telleri düşünülecek olursa, kalın gitar telinden pes/kalın tonlar, ince gitar tellerinden ise tiz/ince tonlar çıkar. Gitar telinin sıkı ya da daha gevşek akortlanması ile oluşturduğu sesin perdesi ayarlanabilir. Benzer şekilde ses tellerinin de boyu, gerginliği ve kalınlığı değiştirilerek ses inceltilebilir. 

Transkadınlarda ses cerrahileri

Transkadınlarda sese istenilen inceliği kazandırmak için farklı ameliyatlar yapılabilmektedir. Bu ameliyatlarda ses telinin gerginliği arttırılabilir, boyu kısaltılabilir veya kalınlığı azaltılabilir.

1. Ses teli gerginliğinin arttırılması ameliyatı (Cricothyroid approximation): Transkadınlarda ses inceltme için en çok yapılan cerrahi girişimdir. Ameliyat boyundan ufak bir kesi ile, lokal anestezi altında yapılır. Böylece ameliyat sırasında hastanın sesi dinlenerek uygun olan ses perdesi saptanabilir. Burada gırtlak kıkırdakları birbirine yaklaştırılarak dikilerek sabitlenir ve ses tellerinin gerginliği arttırılır. 
2. Ses telinin boyunun kısaltılması ameliyatı (Wendler glottoplasty): Ağız içerisinden, genel anestezi ile mikroskop ile büyütme altında yapılır. Ses tellerine dikişler konularak ses teli boyunun ayarlanması sağlanır.   
3. Ses telinin kalınlığının azaltılması ameliyatı (Laser reduction glottoplasty): Ağız içerisinden, genel anestezi ile mikroskopla büyütme altında yapılır. Ameliyatta lazer kullanılarak ses teli katmanları inceltilerek  akortlanır.
4. Bu boyundan yapılan oldukça büyük bir ameliyattır (Feminization laryngoplasty). Sadece ses tellerinin değil, tiroid kıkırdağın (ses tellerini çevreleyen, adem elmasının olduğu kıkırdak) bir bölümünün de ses telleri ile birlikte çıkarıldığı bir ameliyattır. Böylece ses tellerinin hem kısaltılıp hem de gerilmesi sağlanır. 

Transkadınlarda estetik gırtlak cerrahisi

Erkek gırtlağının şekli kadınlardan farklıdır. Erkeklerde boyunda orta hatta Adem elması denilen bir çıkıntı gözle görülebilir. Kadınlarda gırtlakda böyle bir çıkıntı bulunmaz. Transkadınlarda gırtlaktaki Adem elmasının alınıp, daha düz, kadınsı, estetik bir boyun ve gırtlak bölgesi oluşturmak mümkündür. Bu cerrahiye estetik gırtlak cerrahisi (reduction laryngoplasty) denir.  Estetik gırtlak cerrahisi ile ses tonunda bir değişiklik oluşturulmaz, ancak sıklıkla ses inceltme ameliyatları ile birlikte uygulanarak aynı seansda hem ses inceltmesi sağlanır hem de estetik olarak kadınsı bir gırtlak şekli oluşturulur. 

Adem elmasının şekillendirilmesi için yapılan bu girişimde ses tellerini çevreleyen kıkırdak üzerinde çalışılmaktadır. Kıkırdakta bilinmeden yapılan aşırı müdahaleler sonucunda ses tellerinde kalıcı hasarlar oluşabilir. Bu yüzden estetik gırtlak cerrahisinin gırtlak bölgesinde tecrübesi olan Kulak Burun Boğaz uzmanları tarafından yapılması gereklidir. Estetik cerrahide yaygın tecrübesi olan plastik ve estetik cerrahlar ses telleri ve gırtlak konusunda bilgi donanım ve yetkinliğe sahip değildirler. 

Transkadınlarda ses cerrahisi seçimi

Sesin parmak izi gibi kişiye özel olmasını belirleyen faktörlerden biri gırtlak ve ses tellerinin de kişiye özel olmasıdır. Gırtlağın boyutu, şekli; ses tellerinin boyutu, kalınlığı;  ses tonu, ses tonu aralığı kişiden kişiye çok çeşitlilik gösterir. Bu yüzden transkadınlarda ses inceltilmesi için gereken müdahale(ler) de kişiden kişiye değişir ve kişiye göre seçilir. 

Bazı transkadınlarda tek bir cerrahi yöntem sesin yeterince kadınsı olması için yeterliyken, bazen birden fazla ameliyatın aynı seansda birlikte uygulanması gerekir, bazen de ameliyatların 9-12 ay ara ile sıra ile yapılması gerekir. Hastanın hekimi ile yakın temasını koruması, endişe ve beklentilerini açıklıkla paylaşması bu zorlu ve uzun sürecin sağlıkla atlatılmasında elzemdir.