Tükenmişlik Sendromu

Kronik yorgunluk, çaresizlik ve ümitsizlik hisleri ile olumsuz bir benlik kavramının gelişmesi; mesleğe ve genel olarak yaşama ve diğer insanlara yönelik olumsuz tutumlara belirginleşen, fiziksel, duygusal ve zihinsel bir sendromdur.

Tükenmişliğin 3 düzeyi:

• 1. Duygusal Tükenme:

Enerji yoksunluğu ve bireyin duygusal kaynaklarının tükendiği duygusuna kapılmasıyla belirlenen duygusal tükenme, kişideki aşırı psikolojik ve duygusal yüklenmeden kaynaklanır. Tükenmişlik sendromunun başlangıcı ve merkezidir. Duygusal yönden yoğun bir çalışma temposu içerisinde bulunan kişi kendini zorlar ve diğer insanların talepleri altında ezilir. Duygusal tükenme bu duruma bir tepki olarak gelişir ve kişinin duygusal kaynakları tamamen tükenir.

-İşgörenlerin gösterdiği semptomlar:

1.Geçmişte olduğu gibi kendilerini işlerine verememeleri

2.Sorumluluklarını üstlenememeleri

3.Engellenme ve gerginlik hisleri

4.Yorgunluk hissi

5.Somatik semptomlar,

6.Depresyon veya aşırı alkol alımı

7.Ertesi gün yeniden işe gitme korkusudur

• 2. Duyarsızlaşma

Duygusal tükenmeyi yaşayan kişi, kendini diğer insanların sorunlarını çözmede güçsüz hisseder ve üzerindeki duygusal yükü hafifletmek için kaçış yolunu kullanır İnsanlarla olan ilişkilerini işin yapılabilmesi için gerekli olan minimum düzeye indirir ve diğerleri ile arasında bir nevi duygusal tampon oluşturur. Başkalarının hislerine ve duygularına soğuk ve kayıtsız bir tarzda yaklaşır. İş gereği karşılaştığı insanlara sanki birer nesneymiş gibi davranır. Ayrıca, kişi kendisini duygusal olarak uzak, donuklaşmış hisseder ve birlikte çalıştığı ya da kendisinden yardım ya da hizmet isteyen kişilere ve çalıştığı kuruma karşı inançsız bir tavır takınır. Uzak ve soyut bir dil kullanır, profesyonel ve özel yaşamını kesin bölümlere ayırır ve işten uzak durma, aşırı miktarda meslek argosu kullanma eğilimi gösterir

• 3. Düşük kişisel performans hissi

Kişinin kendisini olumsuz biçimde değerlendirme eğilimi, kişisel güven ve yeterlikteki azalmadır. Kişiler, iş yeterliliklerinde ve işlerinde ya da başkalarıyla ilişkilerindeki başarılarında bir azalma duygusu içindedirler. Sıklıkla ileriye doğru gelişme yetersizliği, hatta elindekiler de kaybetme algısı vardır. Başkaları hakkında geliştirdiği olumsuz düşünce tarzı, kişinin kendisi hakkında da negatif düşünmesine yol açar. Kendisini kimsenin sevmediğine, müşterileriyle ilgilenmede yetersiz kaldığına dair bir duygu geliştirir

Tükenmişlik Sendromunun ortaya çıkmasında bireysel, örgütsel faktörler de ön plandadır.

Bireysel faktörler: A tipi kişilik yapısına sahip, dış kontrol odaklı, karşılanması güç beklentileri olan öz yeterliliğe sahip olmayan bireyler ve empati kuramayan bireyler daha fazla tükenme riski altındadırlar.

Örgütsel Faktörler: Örgütsel çatışma , Kararlara katılamama , Çalışma saatlerinin uzunluğu , Örgütsel iletişimsizlik , Sosyal desteğin olmaması , Rol çatışması (çalışanın yerine getirmesi gerektiğini düşündüğü iş ile yöneticilerin kendisinden yapmasını bekledikleri iş arasındaki uyumsuzluğu ifade etmektedir), Rol belirsizliği (örgütsel şemaların, iş süreçlerinin ve iş tanımlarının yeterince açık olmadığı ya da bunların çalışana gerektiği gibi aktarılmadığı durumlarda görülen ve çalışanın da kendisinden tam olarak ne beklendiğini kafasında oturtamadığı durumlara işaret eder),Çalışma alanının olumsuz fiziksel koşulları (Nagy ve Davis, 1985), ilerleme fırsatlarının olmaması (Meier, 1983),İşyerinde duygusal ve cinsel taciz (mobbing), İş güvenliğinin olmaması, Örgüt yapısına uygun olmayan liderlik tipleri , İş standardizasyonunun olmaması , Örgüt kültürü, Yeniden yapılandırma (restructuring) , Küçülme (downsizing) , Değişim ve belirsizlik

Tükenmişliğin Genel Sonuçları: Kişisel sonuçlar, aile hayatına dönük sonuçlar, iş hayatına dönük sonuçlar

KİŞİSEL: Duygusal tükenme fiziksel yorgunluk, uyku sorunu, depresyon, bıkkınlık, dikkat toplayamama, karar verememe, unutkanlık gibi tepkiler. Dengesiz beslenme ve sağlık sorunları, kötü alışkanlıklarda artış eğilimleri , enerjinin azalması, başarısızlık algısı. Bireylerin güncel sıkıntı ve sorunlardan kaynaklanan ezilmişlik ve yetersizlik duyguları içine hapsolmaları, cinsellik hormonlarında da önemli bir azalmaya yol açmaktadır

ÇEVRESEL: Tükenmişlik yaşamakta olan çalışan, evine yorgun ve gergin olarak gelecek, evde geçireceği zamanın büyük kısmını da işinden ve çalışma ortamından şikayet ederek geçirecektir. Sürekli olarak tekrarlanan bu şikayetler, zaman içinde aile fertlerinin çalışandan beklediği zaman ve ilginin azalmasına yol açacaktır. Bazen bunun tam tersi de olabilmektedir. Bazı çalışanlar, içine tabi oldukları kötü çalışma şartları ile ailelerinin yüzleşmesini istemedikleri için, evde işleri hakkında hiç konuşmamayı tercih etmektedirler. Bunun dezavantajı da, çiftler arasındaki güven ve paylaşımcılık üzerine temellenen ilişkileri zedeleme riski taşımasıdır

İŞ HAYATI Tükenmişliğin iş hayatına en önemli etkisi iş performansındaki düşüş, motivasyonun azalması, müşterilere önem vermeyen davranış tarzının gelişmesi, iş değiştirme isteği, ise devamsızlıktır

Tükenmişlikle Mücadele: 

ÖRGÜTSEL DÜZEYDE: Çalışanların serbest karar verme imkanlarını arttırmak, kararlara katılımı sağlamak, gösterilen başarıların takdir edilmesi, adaletli olarak ödül dağıtımı, kişisel gelişime yönelik faaliyetler yapmak, iş yoğunluğuna bağlı olarak yardımcı personel temini, zor işlerin aynı kişilerde olmasını engellemek için görev dağılımı, üstlerin desteğinin temini, yetenekleri geliştirme imkanı sunmak (eğitim programları vs.), geri bildirimde bulunma, çalışma ortamının koşullarının iyileştirilmesi

Ödüllendirici Olmayan İş Koşullarının Varlığı (örgütsel açıdan ciddi bir uyumsuzluk göstergesidir. Yaptıkları işler karşılığında ekonomik veya sosyal içerikli bir ödülle takdir edilmeyen çalışanlar, yaptıkları işin ve kendilerinin değerlerinin olmadığı ya da düştüğü fikrine kapılabilirler)

İş Yükü (aşırı iş yükü kavramı, sadece çalışanların üzerlerine düşen işlerin fazlalığı ya da zaman baskısıyla sınırlandırılmamalıdır. Çalışanlardan, sahip oldukları bilgi ve yeteneklerden daha fazlasını gerektiren nesnel olmayan beklentiler içine girmek de bu tanımlama içine dahil edilebilir. Tüm bu etkenler, çalışanlar üzerinde kısa dönemde bir stres faktörü olarak ortaya çıkarken, uzun dönemde ise tükenmişlik durumuna kadar uzanmaktadır).

BİREYSEL DÜZEYDE: Nefes egzersizleri, meditasyon, fiziksel egzersizler, hobi edinimi, danışmanlık alma, kısa/uzun süreli tatiller, bireyin kendisini analiz ederek gerçekçi hedefler belirlemesi, monotonluğu kırarak işin yapılış tarzını değiştirme, sosyal etkinliklere katılmak gibi etkinlikler bireyin tükenmişlik yaşanmasını azaltan/önüne geçen durumlardır.