Tüp Bebek Aşamalar Nelerdir?

Tüp bebek tedavisi aşamaları kadın vücudunda üretilen yumurta hücrelerinin vücut dışına alınarak erkeğin spermi ile laboratuvar ortamında birleştirilmesi ve elde edilen döllenmiş yumurta olan embriyonun kadın rahmi içine geri verilmesinden oluşur (embryo transferi).

Aşamalar Nelerdir?

1. İlk Görüşme ve Muayene
2. Tetkikler
3. Tüp bebek Tedavisine Hazırlık
4. Yumurtalıkların uyarılması
5. Hormonların baskılanması
6. Yumurta toplama (OPU)
7. Döllenme-(ICSI-Mikroenjeksiyon)
8. Preimpantason Genetik Tanı (PGD)
9. Embriyo transferi
10. Gebelik testi

Tüp Bebek Tedavisinde İlk Görüşme

Tüp bebek ile gebe kalabilme şansını belirleyebilmek yönünden kadının ayrıntılı hikayesi ve muayenesi büyük önem taşır. Semen analizi normal ise ve cinsel fonksiyon bozukluğu yoksa erkeğin muayenesine gerek yoktur.

Kadının yaşı,  çocuk isteme süresi ve önceki değerlendirmelerin ve tedavilerin sonuçları, adet döngüsü, tıbbi, cerrahi ve jinekolojik hikaye (cinsel geçişli hastalık, pelvik enflamatuar hastalık öyküsü, anormal PAP smearın tedavisi, geçirilmiş karın cerrahisi),  tiroid hastalıkları, memeden süt gelme, kıllanma, pelvik veya alt karın ağrısı, adet sancısı ve cinsel ilişkide ağrı açısından sorgulanır.

Gebelik hikayeleri (gebelik, doğum, gebelik sonuçları ve ilişkili komplikasyonlar), cinsel hikaye (ilişki sıklığı, cinsel işlev bozuklukları ), aile hikayesi (ailede kısır birey olup olmadığı, ailede erken menopoz öyküsü, doğum kusurları, genetik bozukluklar, mental gerilik ), yaşam tarzı (iş, egzersiz, stres faktörleri, kilo değişiklikleri, sigara ve alkol kullanımı) konularında dikkatli ve kapsamlı bir öykü alınır.

Kilo ve vücut kitle indeksi (artmış vücut kitle indeksi azalmış doğurganlıkla ile birlikte iken, karın çevresi obezitesi insülin rezistansı ile ilişkilidir), ikincil seks karakterlerinin gelişimi, vücut tipi (hipogonadotropik hipogonadizmde ikincil seks karakterleri gelişimi yetersizken, Turner sendromunda kısa boy, yele boyun görülür) belirlenir.

Muayenede vajinal ve rahim ağzının yapısal anomalileri, akıntılar, rahim ve tüplere ait doğuştan anomaliler, enfeksiyon ve rahim ağzı faktörü açısından değerlendirme yapılır.

Muayenede rahimin anormal boyutu, yapısının düzensizliği, hareketli olmaması rahime ait anomaliler,  endometriyozis ve pelviste yapışıklıklar açısından anlamlı olabilir. Muayene sırasında hassasiyet kronik pelvik ağrı ve endometriyozis açısından anlamlıdır.

Yapılan ultrason ile yumurtalıkların kapasitesi, yumurtalıklar içinde herhangi bir kist olup olmadığı, rahmin yapısı, miyom veya doğuştan olan anormalliklerin varlığı ve rahim iç tabakasında miyom veya polip gibi yer kaplayan oluşumların varlığı değerlendirilir. Muayene sırasında yakın zamanda yapılmamış ise PAP Smear testi ve akıntı varsa ise kültür yapılır.

Semen analizi normal ise ve cinsel fonksiyon bozukluğu yoksa erkeğin muayenesine gerek yoktur.

Hikaye alınması, muayene, ultrason ve testlerin değerlendirilmesinden sonra tüp bebek işleminin aşamaları ayrıntılı olarak anlatılır ve çiftin tedavi ile gebelik elde etme şansları hakkında en doğru bilgi verilir. Uygulamanın potansiyel yan etkileri ve uzun vadeli riskleri (anne ve bebek yönünden, çoğul gebelik) hakkındaki bilgiler de paylaşılır ve onamları alınır.

Tüp Bebek Tedavisinde Tetkikler

Tüp bebek tedavisi öncesinde yapılması gereken laboratuvar testleri tamamlanır (Hormonlar, Hepatit B ve C taraması, HIV, Rubella Ig G, kan sayımı, kan grupları tayini gibi)

Tüp Bebek Tedavisinde Hazırlık

• Sigara, alkol gibi tüm toksik maddelerden bir an önce uzaklaşmak gerekir.
• Folik asit içeren bir multivitamin başlanır.
• Tüp bebek tedavisi öncesi ve tedavi sırasında düzenli ve stresten uzak bir hayat sürülmesine özen gösterilmeli.
• Sağlıklı, çok yönlü ve dengeli beslenilmeli. Proteinlerden zengin beslenmenin yararı olabilir.
• Obez hastalarda kilo verilmesi gebelik şansını artırır, gebeliğin daha sağlıklı ve sorunsuz geçirilmesine yardımcı olur.

Tüp Bebek Tedavisinde Yumurtalıkların Uyarılması

Yumurtlama tedavilerinin ortak amacı yumurtalıkların birden fazla yumurta üretimi sağlamak amacı ile hormonal olarak uyarılmasıdır. İlaç tipi ve dozu hastaya ve uygulanan tedavi protokolüne bağlı olarak değişebilir.

Adet kanamasının ikinci ya da üçüncü gününde ultrason incelemesi ve kanda hormon testleri sonuçlarına göre kullanılacak ilaç dozuna karar verilir. Uyarı tedavisi başladıktan sonra hasta belirli aralıklarla kontrole çağrılır. Bu kontrollerde vajinal ultrasonografi yapılarak gelişen foliküllerin (yumurta içeren küçük sıvı dolu kistik yapılar) sayısı ve büyüklüğü kontrol edilir.

Ultrason takipleri sırasında değerlendirilen bir diğer faktör de rahmin içini döşeyen ve endometrium adı verilen tabakanın yapısı ve kalınlığıdır. Gebelik oluştuğunda endometriuma yerleşeceğinden bunun yapısı son derece önemlidir.

Tedavide amaç mümkün olduğunca fazla sayıda 16-20 mm çaplı folikül elde etmektir. Tedavinin süresi değişken olmakla birlikte ortalama 10- 17 gündür. Ultrason ve kan testleri ile foliküllerin yeterli büyüklüğe ulaştığına karar verir ise son olgunlaşmayı sağlamak için human chorionic gonadotropin (hCG) enjeksiyonu yapılır.

Tüp Bebek Tedavisinde Hormonların Baskılanması

Tüp bebek tedavilerinde hedef yeterli sayıda döllenme yeteneğine sahip yumurta hücresi elde edebilmektir. Bu hedefe ulaşmak ve kontrolü ele alabilmek için vücudun kendi ürettiği hormonların zamansız ve düzensiz etkilerinin ortadan kaldırılması gerekir. Bu amaçla hormonları baskılayıcı ilaçlar kullanılır. Yumurtalar takip sırasında belirli bir büyüklüğe ulaşınca bu iğnelere başlanır.

Tüp Bebek Tedavisinde Yumurta Toplama (Opu)

Yumurtaların toplanabilmesi için öncelikle olgunlaşmış olduğuna karar verilmiş olmalıdır. Olgunlaşmış yumurtalara (hCG) enjeksiyonu yapıldıktan yaklaşık 35-36 saat sonra yumurtalar toplanır. Bu işlem için kadın ve erkek birlikte tüp bebek merkezine giderler. Yumurta toplaması hafif bir anestezi verilerek yapıldığı için anne adayının aç olması, son 6 saat besin ve sıvı almaması gerekir.

OPU vajinal ultrasonografi ile oldukça kolay ve konforlu bir şekilde gerçekleşmektedir. Hasta jinekolojik muayene pozisyonunda yatar ve üzeri steril örtüler ile örtüldükten ve vajina temizliği yapıldıktan sonra vajinal ultrasonografiye başlanır.

Yumurta toplama işlemi vajinal ultrason eşliğinde yumurtalık içine iğne ile girilerek yumurta içeren ve folikül adı verilen içi sıvı dolu yapıların boşatılmasıdır. Alınan sıvı hemen laboratuvara verilerek yumurta içerip içermediği mikroskop altında incelenir, eğer yumurta hücresi varsa alınır. Eğer folikülden yumurta elde edilemez ise aynı iğne içinden özel sıvı verilerek folikül boşluğu yıkanır ve içinde kalmış olabilecek yumurta alınmaya çalışılır.

Bu şekilde tüm foliküller aspire edilinceye kadar işleme devam edilir. Her iki yumurtanın aspire edilmesi yaklaşık 20-30 dakika sürer. Özel bir mikroskop ile incelenen folikül sıvısının içinde bulunan yumurta kültür sıvısının içine konarak inkübatöre kaldırılır. Yumurta toplama işlemi sonrasında hasta dinlenme odasına alınarak 1-2 saat dinlendikten sonra evine gidilebilir.

Tüp Bebek Tedavisinde Döllenme (Icsı-Mikroenjeksiyon)

Yumurtalar toplandıktan birkaç saat sonra etraflarındaki hücreler temizlenerek olgun olup olmadıkları değerlendirilir. Olgun olan yumurtalara dölleme işlemi uygulanır.

Kadından yumurtalar toplandığı esnada erkek de sperm verir. Sperm alınması için en ideal yöntem mastürbasyondur. Menisinde canlı sperm bulunmayan kişilerde ise cerrahi olarak sperm alınır. Elde edilen meni özel bir kap içerisine alınır ve sıvılaşması beklenir. Likefiye olan meni, sperm sayısı, hareketliliği ve şekli yönünden incelenir.

Döllenmiş yumurtalar tekrar kültür ortamına konur ve ileri aşamalara ulaşmaları beklenir. Uygun aşamaya gelindiğinde embriyolardan kaliteli olanlarından belirli sayıda alınarak kadının rahmi içine transfer edilir.

Yumurtalar toplandıktan yaklaşık 2-4 saat sonra her yumurtanın içine tek bir sperm mikromanipulator adı verilen özel bir alet yardımı ile enjekte edilir (mikroenjeksiyon (ICSI) yöntemi).

Toplanan yumurtaların ortalama %70 civarı olgun ve döllenmeye müsaittir. Bunların da yaklaşık %70'i döllenecektir. Örneğin 10 yumurtası olan bir kadının ortalama 5 embryosu gelişecektir. Bu bir ortalama olup sayı bunun altında veya üstünde olabilir.

Tüp Bebek Tedavisinde Preimpantason Genetik Tanı (Pgd)

Preimplantasyon genetik tanı tüp bebek tedavisi sırasında bilinen bir hastalık için (kistik fibrozis gibi) embriyodan alınan bir hücrenin genetik yönden incelenmesidir. Preimplantasyon genetik taramada ise belli bir hastalık araştırılmaz; tüm kromozomlar mümkün olduğunca olası bir genetik problem için taranır.

Bu işlemlerin yapılma amacı problemli embriyonun önceden tanınmasının sağlanarak hem düşük yapma ihtimalini azaltmak hem de tüp bebek başarı şansını artırmaktır. Bu işlemler özel laboratuvar şartları ve tecrübeli personel gerektirmektedir.

Kimlere Yapılır

• Anne yaşı 38 ve üzeri olan hastalar

• Tekrarlayan gebelik kaybı olan hastalar,

• Tekrarlayan tüp bebek başarısızlıkları olan hastalar (3 ve daha fazla)

• Daha önce genetik problemli veya Down sendromlu bebek taşıma gibi öyküsü bulunan hastalar

• Kendi genetik taramasında(karyotip) genetik problemi olan hastalar

• Tek gen bozuklukları taşıyan hastalar (otosomal dominat, X ‘ e bağlı hastalıklar veya otozomal resesif hastalıklar)

• HLA tiplendirmesi gereken hastalar

Tüp Bebek Tedavisinde Embriyo Transferi

Embriyolar iki hücreli aşamadan blastokist aşamasına kadar 2 ile 5. Gün arasında herhangi bir gün transfer edilebilir. Sağlık Bakanlığı tarafından yönetmeliklerle 35 yaşından genç hastalarda ve ilk iki tedavi denemesinde bir adet embryo transfer edilmesi belirlenmiştir.

Embriyo transferi yapılırken hasta jinekolojik pozisyonunda masaya alınır. Vajinaya spekulum takıldıktan sonra steril serum fizyolojik ile temizlik yapılır. Ardından özel kültür sıvıları ile rahim ağzı temizlenir. Embriyolog transfer edilecek embryoları katater içinde laboratuvardan getirir. İşlemi yapan hekim karından yapılan ultrason eşliğinde embriyoları rahim içine bırakır.

Embriyo transferi işlemi ağrısız bir işlemdir, anestezi gerektirmez. İşlem sonrası endometriumu desteklemek için hastaya enjeksiyon, fitil ya da krem şeklinde progesteron hormonu verilir. Luteal faz desteği adı verilen bu tedavi eğer gebelik oluşursa 10. gebelik haftasına kadar devam eder.

Tüp Bebek Tedavisinde Gebelik Testi

Embriyo transferi sonrası 12. günde kanda gebelik testi yapılır.