Tuvalet Eğitiminde Karşılaşılan Zorluklar

Çocuklara verilen tuvalet eğitimi her ne kadar doğal akışında kolayca halledilebilecek bu durumken kimi durumlarda zorlayıcı olabilir:

Enürezis (Alt Islatma): 5 yaşından sonra çocuk doğduğu ilk günden bu yana alt ıslatmasını durduramadıysa bu soruna birincil enürezis denir. İkincil tip enürezis ise; çocuğun idrar kontrolünü belli bir yaştan sonra gerçekleştirip sonrasında bir anda gelişen psikolojik bir sebebe (yeni bir kardeşin doğumu, okul değiştirme ya da bir takım korkular vb.) bağlı tuvalet eğitiminde geriye gidilmiş olan türdür. Birincil tipte genellikle genetik yatkınlık, yeterli bir tuvalet eğitiminin çocuğa verilmemiş olması gibi sebepler etkinken, ikincil tipte daha geçici sebeplere bağlı psikolojik durumlar vardır. Birincil tip alt ıslatma gibi doğumdan itibaren 5 yaşa kadar denetimin gerçekleşmediği türün çocuğunuzda olduğundan emin olmak için üroloji ve çocuk nörolojisine çocuğunuzu muayene ettirmeniz, sonuç olarak herhangi bir anatomik ya da fizyolojik bir problem kaynaklı olmadığından emin olmalısınız. Bundan sonraki süreçte çocuğunuzda gece, gündüz ya da her iki zamanda da kazalar oluyorsa tuvalet takibi yapmalısınız.

Her iki tür alt ıslatma sorununda aşağıdaki teknikleri deneyebiliriniz:

• Gündüz idrar kaçırmaları için çocuğunuzun tuvalet saatini atlamaması adına onu durumuna göre 1 ya da 1,5 saatte bir tuvalete götürmelisiniz. Hatta bu egzersizi daha eğlenceli hale getirmek için onun adına bir tablo düzenleyebilir, kazaların durumuna göre beraber tabloya güneş (altı kuru olduğunda), yağmurlu bulut (alt ıslatma olduğunda) gibi işaretler koyabilir ve güneşleri arttıkça onu motive edecek minik sürprizler yapabilirsiniz.

• Gece alt ıslatma durumlarında yatmadan önce sıvı alımını uyku saatine 1 saat kala azaltmak ve yatmadan önce mutlaka tuvalete gitmek etkili bir yöntemdir. 

• Gece alt ıslatma sorununda ayrıca “90+180 dk” tekniğini uygulayabilirsiniz. Bu tekniğe göre çocuk uykuya daldıktan 1,5 saat sonrasında uyandırılmalı, (uyur gezer halde bir uyandırma değil, çocuğunuzun tamamen uyanması bu teknik için önemlidir) uyuduktan 3 saat sonrasında gece tekrar tuvalete götürülmelidir. Örneğin; akşam 21’de uykuya yatan bir çocuk saat 22:30’da uyandırılmalı ve tekrar uyuduktan sonra gece 1:30’da kalkmalıdır. Daha sonrasında çocuğu uyandırmadan geceyi sonlandırabilirsiniz. Bu tekniği 20 gün kadar istisnasız her gece uyguladığınızda çocuğunuz için bio-ritimsel bir saat oluşacağı için sonraki günlerde kendiliğinden uyanacak ve kazalar gerçekleşmeyecektir.

• Bu teknikleri uygularken kesinlikle çocuk bezlenmemeli (bu güvenceyle gene bezine yapacaktır) onun haberi olmaksızın sızıntı yapmayan bir alez ya da sıvı geçirmeyen bir çarşaf kullanılabilir.

• İkincil tip yani sonradan gelişen alt ıslatma sorununda çocuğu strese sokan durumları fark edip bu konular hakkında çocuğunuzla konuşmanız, onunla empati kurmanız ve bunlar yeterli gelmiyorsa bir çocuk psikoloğundan yardım almanız yerinde olacaktır.

Enkoprezis (Dışkı Kaçırma): 5 yaşından sonra çocuk doğduğu ilk günden bu yana dışkı kontrolünü sağlayamadıysa bu soruna birincil enkoprezis denir. İkincil tip enkoprezis ise; çocuğun dışkı kontrolünü belli bir yaştan sonra gerçekleştirip sonrasında bir anda gelişen psikolojik bir sebebe (ihmal, istismar, katı disiplinli yaklaşımlara maruz kalma, takıntılı zorlantılı bozukluk, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gibi) bağlı tuvalet eğitiminde geriye gidilmiş olan türdür.

Gene bu durumda da çocuğun enkopresiz sorunu olduğundan emin olmak için gerekli muayenelerden geçmeli ve fiziksel bir sebebe bağlı olmadığı (yetersiz sıvı alımı, düzensiz beslenme, sindirim sistemi bozuklukları vb.) bilinmelidir. 

Enkopresiz konusunda çocuğunuz için yapabileceklerinizi aşağıda sıraladık;

• Kaka kaçırma sorunu fiziksel bir durum değilse daha çok çocuğunuzun duygusal durumu ile ilgilidir. Özellikle öfke ve kıskançlık gibi duygular çocuğu dışkı kaçırmaya iter. Onu kızdıracak ve onun bu şekilde pasif agresif davranmasını sağlayacak durumları gözden geçirmelisiniz (katı bir otoriteyle çocuğunuza cezalandırıcı yaklaşımlarda bulunuyorsanız ya da çocuğunuz bir şekilde sürekli bir engellenmeye maruz kalıyorsa).

• Bazen kaotik ev ortamları da çocuğu bu davranışa itebilir. Sürekli ev içi çatışmaların yoğun olduğu, evin kural ve sınırlarının belli olmadığı ev ortamları da bu problemi ortaya çıkarıyor olabilir.

• İhmal edilen ya da istismara uğrayan çocuklarda da bu tür problemler yaygındır. Çocuğunuzla ne kadar kaliteli vakit geçirdiğiniz ya da çocuğunuzun istismara maruz kalıp kalmaması da (cinsel ya da fiziksel) bu sorunda belirleyicidir.

• Obsesif kompülsif bozukluğu olan çocuklarda da bu sorun görülmektedir. Çocuğunuzun sürekli olarak nelere takıldığına dikkat edin.

• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda da çocuklar anlık ve dürtüsel davrandıkları için bazen tuvalete gitmeyi erteleyebilirler, takipte kalın; bir süre ona hatırlatmanız gerekebilir.

• Enüresiz problemine dair bahsetmiş olduğumuz motivasyon tablosunu burada da kullanabilir, olumlu sonuçlar elde edebilirsiniz.

• Çocuğunuzu 2-2,5 saat aralığında tuvalete götürmek kazalara engel olacak bir uygulamadır.

• Bu teknikleri uygularken kesinlikle çocuk bezlenmemeli (bu güvenceyle gene bezine yapacaktır) onun haberi olmaksızın sızıntı yapmayan bir alez ya da sıvı geçirmeyen bir çarşaf kullanılabilir.

Kabızlık: 

Bu bölümde çocuklarda kabızlığı fiziksel sebeplerin dışında olan daha çok psikolojik kaynaklı yönünden ele alacağız. Fiziksel muayenede hiçbir sorun çıkmıyorsa büyük ihtimalle çocuğunuz duygusal yönden zorlandığını kabızlıkla ifade ediyor olabilir.

Okul öncesi dönemde, çocuğun dışkılaması, onun için vücudundan bir parça kopması, onu yitirmek, şeklinde algılanır. Bu aynı zamanda korkutucu ve üzücü bir hal alabilir. Klozet büyük, içine düşülebilir, tehlikeli bir yer olarak algılanabilir. Bize gereksiz korkular gibi gelse de, çocuğun yaşadığı, sıklıkla gerçek bir paniktir ve dışkılamayı zorlaştırır. Dışkılama sıklığında değişiklikler, kabızlık görülebilir. Bu, sorun olarak algılanmaması gereken, doğal bir süreçtir. Çocuğun büyümesi, ruhsal olgunluk kazanmasıyla sona ermesi beklenir.

Kabızlık sorunu ile ilgili ailelerin uygulayabileceği yöntemleri aşağıda sıraladık;

• Çocuk yetiştirilmesinde yapılan hataların (henüz çocuk hazır değilken verilmeye çalışılan tuvalet eğitimi, bu konuda bakım veren kişilerin ya da ebeveynlerin sergilediği ısrarcı tutumlar, aşırı titiz, temiz ebeveyn modeli, sık cezalandıran, otoriter, gergin erişkinlerin çocukla yakın temas halinde olması vb.) yoğunluğu kabızlık sorununu ortaya çıkarıyor olabilir. Bu tip davranışlarda bulunuyorsanız, bu konunun tamamen çocuğunuzun konusu olduğunu ve kakasının geldiğine dair sinyaller verdiğinde sakinliğinizi korumanız gerektiğini, zorlama, panik ya da kakasını yaptığında abartı tepkiler vermekten ya da onu ödüllendirmekten kaçının. Belki de çocuğunuz bu yolla ilginizi çektiğini düşünüyor ve bu durumu lehine kullanmaya çalışıyor olabilir.

• Çocuğunuz fazlaca hareketsizse bu da kabızlığı arttıran bir sebep olabilir. Çocuğunuzu daha çok dışarıda zaman geçirmek için teşvik edebilir, düzenli spor yaptırabilir ya da ev içi oyunlarla fiziksel gelişimini destekleyebilirsiniz.

• Çocuğunuzun beslenme düzenine dikkat edin. Fazla katı gıdalar, hazır yiyecekler, liften yoksun besinler ve su tüketiminin azlığı da bu sorunu körükleyebilir.

• 2-3 günü aşkın süredir yapılmayan dışkı sizi çok endişelendiriyorsa bir çocuk doktoruna danışarak kabızlık giderci ilaçlar kullanabilirsiniz anca asla lavman ya da fitil tarzında ilaçlarla çocuğunuza müdahale etmeyin bu sorunu daha da arttıracaktır.

• Çocuğunuzun kabızlık sürecinde poposunda bir yırtılma ya da tahriş yaşamadığından emin olun. Bu kabızlığın sürmesine neden olacaktır.

• Kabızlık probleminde asla çocuğa bez takılmamalıdır. Kimi aileler “en azından bezine yapıyor” diye düşünerek bez kullanımına devam etseler de, bu tutum problemi büyütecektir.

• Çözüm olarak düzenli bir şekilde çocuğu 1-1,5 saate bir olmak üzere ördeğine ya da tuvalete götürmek yerinde olacaktır. Çocuk tuvaletinin gelmediği şeklinde itiraz etse de ona: “Biliyorsun, bu aralar tuvalet konusunda zorlanıyorsun, ben de senin için tuvalet saatlerini düzenledim. Tuvaletini yapmak zorunda değilsin ama biraz beklemeni istiyorum” şeklinde yaklaşılabilir, çok zorlanıyorsa ya da itiraz ediyorsa uygulamaya son verilebilir.

 Bu süreçte azarlamak ya da küçümsemek çocuğunuzun özgüvenini azaltabilir ve tuvalet eğitimi konusunda kendini kötü hissetmesine neden olabilir. Başarılı olduğunda ona bunu hissettirin ve gurur duyduğunuzu gösterin. Bu süreç boyunca soğukkanlılığınızı yitirmeyin ve her zaman tutarlı olun.  En önemli şey sabırlı olmak, çocuğunuzun bu iş için hazır olmasını bekleyin ve sevgi dolu yardımlarınızı onlardan esirgemeyin. Bunun doğal bir süreç olduğunu unutmayın.